Andvari - 01.01.1989, Blaðsíða 113

ANDVARI
AF ANNARLEGUM TUNGUM
111
Ekki gefst rými til að fara náið út í þá sálma hér, en mér sýnist þó að um leið
og þýðingar ráða miklu um raunsæisviðmið íslendinga hafi þó einstök verk
stundum fengið frjálslega meðferð í þýðingu, hvort sem þá er verið að laga
þau að ríkjandi frásagnarháttum eða ekki. Það vekur t.d. athygli að ein
þekktasta skáldsaga Englendinga frá 19. öld, Jane Eyre eftir Charlotte
Bronté, skuli vera stytt og endursögð í íslenskri þýðingu28; ég tel ólíklegt að
slíkt myndi henda í þýðingum merkra skáldsagna nú á dögum. Sú nítjándu
aldar skáldsaga sem talin er einn helsti forboði módernisma í skáldsagnagerð
er Madame Bovary eftir Flaubert. Hún kom eins og áður sagði út á íslensku
árið 1947. Þar er ýmsu sleppt úr frumtextanum, ekki síst þegar hann hverfur
frá raunsæislegri framrás atburða.29 Raunin er líklega sú að þrátt fyrir stóran
hlut þýðinga í bókmenntakerfinu þá hefur jafnframt verið talið eðlilegt að
sveigja þær að þeim væntingum sem ríkjandi voru um raunsæismót og hegðun
frásagnar.
Þótt okkur kunni að finnast þýðingaútgáfan á umræddum árum sýna
fremur hefðbundinn bókmenntasmekk og þótt við sjáum á henni brotalamir
með köflum, þá er hún þó býsna öflug og tiltölulega lífvænleg sé horft frá
sjónarhorni ársins 1947. En þessi aukni framgangur þýðinga átti ekki eftir að
standa nema rétt fram á næsta áratug, og ef við færum okkur þr já áratugi fram
í tímann, virðist hafa orðið algert hrun í þessum efnum. Árið 1977 finn ég
ekki nema þrjú sagnaverk sem mér finnst með góðu móti hægt að hlakka yfir:
það eru Turninn á heimsenda eftir William Heinesen í þýðingu Þorgeirs
Þorgeirssonar, Ragtime eftir E.L. Doctorow í þýðingu Jóhanns S. Hannes-
sonar og Galdramaðurinn eftir Ursulu le Guin í þýðingu Guðrúnar Bach-
mann og Peters Cahill. Greinilegt er að þýðingar hafa ekki haldist í hendur
við líflegt skeið í innlendri sagnagerð áratuginn næsta á undan, þegar
módernismi fær loks verulegan slagkraft í íslensku skáldsögunni.
En ef við færum okkur enn um set sem nemur áratug, til ársins 1987, virðist
enn hafa orðið stórbreyting, nú til hins betra. Það ár verður vart þverfótað
fyrir athyglisverðum þýddum verkum, til dæmis skáldsögum eftir Fjodor
Dostójevskí, Isaac Bashevis Singer, Christa Wolf, Patrick Sússkind, Max
Frisch, Peter Handke, Isabel Allende, Margaret Atwood, og ég gæti talið
áfram. Og það er ekki bara mikið um að vera í skáldsagnaþýðingum, því sama
ár koma út safnverk sem kynna einstaka erlenda höfunda rækilegar en unnt
er gera með einstökum ljóðum og sögum: Kvæði og söngvar eftir Bertolt
Brecht sem Þorsteinn Þorsteinsson tók saman, Ferð yfir þögul vötn eftir Bo
Carpelan í þýðingu Njarðar P. Njarðvík, Ljóð í mœltu máli eftir Jacques
Prévert í þýðingu Sigurðar Pálssonar og Sögur, leikrit, Ijóð eftir Samuel
Beckett í þýðingu Árna Ibsen. Og þetta er ekki einstakt ár, heldur dæmi um
þann vöxt sem hlaupið hefur í þýðingar á síðustu sex árum eða svo.
Menn kunna að velta fyrir sér hvað valdi þessum auknu stórræðum. Ég hef