Andvari - 01.01.1999, Side 43

andvari
EINAR ÓLAFUR SVEINSSON
41
sem ýmist voru að nokkru leyti afturhvarf í átt til sagnfestukenningar
eða gengu miklu lengra en merkisberar íslenska skólans í því að
rekja rætur íslendingasagna til evrópskrar menningar og bókmennta.
Má nefna þar sem dæmi fræðimenn eins og Theodore M. Andersson,
Bjarna Einarsson, Hermann Pálsson og Lars Lönnroth.
Ritunartími íslendingasagna er gott dæmi um raunhyggju Einars
Olafs, viðleitni til að feta sig frá þekktum staðreyndum til áður
óþekkts sannleika sem virðist aðeins geta verið einn. Hann ítrekar í
kafla um bókfestu- og sagnfestukenningar þá skoðun sem oft hafði
áður komið fram í ritum hans, að bókfestukenningin sé aðleiðsla
(induction) frá þeim textum sem raunverulega eru til, en sagnfestu-
kenningin fremur afleiðsla (deduction) af ákveðinni fyrirfram mót-
aðri kenningu. Þrátt fyrir mikla tilhneigingu til að láta hugmynd um
rittengsl ævinlega ganga fyrir hugmynd um mótaða munnlega geymd
(jafnvel þegar hið veitandi rit er glatað og engin vissa um tilvist
þess), er ljóst hér eins og víðar að Einar gerir ráð fyrir allmikilli
munnlegri geymd. Ástæða er til að taka dæmi um þetta því að menn
hafa stundum eignað forsvarsmönnum íslenska skólans meiri vantrú
á munnlega frásagnarlist en skýrlega er hægt að finna stað í ritum
þeirra:27
Sennilega er þeim [hinum fróðu mönnum] að þakka mest af gömlu efni í
sögunum, en orðfæri þeirra manna, sem fimir voru að segja frá, má telja lík-
legt, að hafi verið einn þátturinn: má hugsa sér, að höfundar sagna hafi að
nokkru leyti líkt eftir honum, þó að þeir skrifuðu ekki orðrétt (25).
Hins vegar varast Einar Ólafur hér sem víðast annars staðar að gera
ráð fyrir að hinar munnlegu frásagnir hafi haft nokkurt heildarform
eða svip sem jafna mætti til skráðra íslendingasagna, miklu fremur
htur hann á hverja sögu sem nokkurs konar bútasaum, og kemur það
heim við margar fleiri athugasemdir í ritum hans:
Samkvæmt því, sem sagt hefur verið í þessum kapítula, hafa söguritararnir
verið höfundar, sem settu íslendingasögur saman úr mörgum heimildum,
bæði skráðum og óskráðum. Verða þá íslendingasögur að heimildum til
nokkru líkari konungasögum en í fljótu bragði virðist (29).
Bitunartími íslendingasagna er mjög gagnleg sundurliðun á þeim að-
ferðum sem fræðimenn, einkum bókfestumenn, hafa beitt til að ald-
Ursgreina sögurnar, og má margt af ritinu læra.