Andvari - 01.01.1999, Page 74

72
KRISTJÁN ÁRNASON
ANDVARI
Það eru því tengsl manna innbyrðis sem koma í stað tengsla við náttúruna
eða alheiminn, og það er hér einkar áberandi hve persónufornafnið „við“
kemur mikið við sögu. Raunar tengist það sterklega ofangreindri framtíð-
arhyggju þar sem hún skapar óhjákvæmilega samstöðu meðal þeirra sem
stefna saman fram á við. En vanti þessa sameiginlegu hugsjón, sem beinist
fram í tímann, fær þetta „við“ gjörólíka merkingu, þar sem það koðnar nið-
ur og fer að merkja hversdagsmenni eða neyslumenni 20. aldar sem lifa
einungis á líðandi stund í samskiptum sem mega kallast „óeiginleg" þar
sem allir eru framandi hver öðrum og mest þó sjálfum sér. Þessháttar „við“
birtist eftirminnilega í línunum:
Við sátum við borðið við spiluðum whist
gömul kona og við hin ungu
og töluðum um bíóin og um fólkið á næstu hæð og um
prjónaskap
Það er ekki furða þó að þetta „við“ geti splundrast í „ég“ og „þú“ sem
standa í öllu spenntara sambandi þar sem hið fyrrnefnda verður að horfast
í augu við hina raunverulegu einsemd sína, því „þúið“ er utan seilingar,
eins og kemur fram oftar en einu sinni í orðum eins og „því ég hefi týnt
þér“ eða „já þú ert farin og ég hefi ekki, annað en hlut einn lítinn“ og þá
virðist fátt til ráða annað en „að deyja fjarri kyrrum opnum augum“. En
þessi augu sem hér eru nefnd, augu „hinna“ hafa tilhneigingu til að verða
augu dómenda í samræmi við þá samtímaheimspeki að „helvíti sé hinir“,
og kemur það einna skýrast fram í hinu langa ljóði „Sakamanni“ þar sem
setningin „tvö dökk augu horfðu á þig“ verður allt að því að viðlagi, og
auðheyrt að þessi augu „hinna“ eru býsna áleitin og gefa engin grið.
Það má segja að hinn mjög svo tilvistarlegi boðskapur sem hér hefur verið
rakinn byggi brú yfir í næstu bók, Hendur og orð, sem kom út átta árum
síðar eða árið 1959, en í upphafskvæði hennar er boðað í anda tilvistarsinna
að tilvera mannsins mælist ekki á mælikvarða guðs, stjarnanna og eilífðar-
innar og líf hans standi „andspænis dauðanum en ekki í skugga dauðans“.
En hér hefur fornafnið „við“ breytt nokkuð um mynd þar sem í stað þeirra
„okkar“ sem gengu ótrauðir fram á við gegn nýjum tíma og nýju lífi í fyrstu
bókinni er hér sem ríki einhverskonar biðstaða og tvær fylkingar standi
andspænis hvor annarri og sú skipting nái inn í hjarta mannsins:
Um hjarta okkar þvert er hræelduð víglínan dregin
en orrustan geisar í heitu höfði okkar
í miðju hverju landi lýstur fylkingum saman
en þar eru þessar fylkingar jafnframt aðgreindar í kúgara og hina kúguðu
sem endurspeglast í skiptingu í „vér“ og „við“, hinir fyrrnefndu eru að