Andvari - 01.01.1999, Side 106

ÞÓRIR ÓSKARSSON
Hvað er rómantík?
Hugleiðingar um vandmeðfarið orð í íslenskri
bókmenntasögu1
En þó að orðinu «rómantík» sé margoft slett hingað og þangað, þá er það samt ekki
útskýrt, og ekki nærri allir vita hvað «rómantík» er.2
1. Tákn án inntaks
í grein þessari verður rætt um hugtakið «rómantík» og leitast við að vekja
athygli á þeim merkingarþáttum þess sem virðast skipta mestu máli þegar
íslensk bókmenntasaga 19. aldar er rituð og lesin. Með spurningunni «Hvað
er rómantík?» er ekki gefið í skyn að ætlunin sé að veita einhver endanleg
svör, miklu fremur ítrekað hve margt er óljóst þegar þetta margnotaða orð
er annars vegar, þeirri staðreynd að við getum alls ekki gengið að því vísu.
Rómantík er nefnilega eitt þeirra orða sem virðast þiggja merkingu sína af
því samhengi sem þau standa í hverju sinni. Það er «ílát sem hægt er að
fylla með nánast hvaða innihaldi sem er og getur rúmað takmarkalausar
andstæður», sagði Gunnar Karlsson sagnfræðingur fyrir rúmum áratug.3
Þetta víða merkingarsvið stafar að nokkru leyti af því hve vinsælt orðið
er í daglegu máli fólks þegar það leitast við að lýsa margvíslegum og oft
óljósum skynjunum, tilfinningum og viðhorfum sínum. En vandinn er alls
ekki leystur með því að einskorða umræðuna við bókmenntafræðilega
merkingu hugtaksins. Einnig þar missir sérhver alhæfing marks, því að fjöl-
breytninni virðast engin takmörk sett þegar einstök skáldverk, höfundar
eða tímabil eru annars vegar. Að þessu vék bandaríski hugmyndasagnfræð-
ingurinn Arthur O. Lovejoy strax árið 1924 og fullyrti að orðið rómantík
hefði með tímanum glatað merkingu sinni sem mállegt tákn. Það væri að
minnsta kosti ekki lengur nothæft sem eintöluorð.4
En hvernig er hægt að skapa umræðugrundvöll fyrir hugtak sem hefur
ekki neina fastákveðna merkingu og virðist ævinlega streitast gegn því að