Andvari - 01.01.1999, Page 116

114
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
Þessi hugtakanotkun er gott dæmi um það hvernig menn hafa reynt að inn-
lima góðskáld fyrri alda í bókmenntakerfi eigin samtíma, en hér greip
Hannes augljóslega til hugtaks sem lærimeistarinn Georg Brandes hafði
haft nokkrum árum fyrr (1877) um ensku skáldin Wordsworth, Shelley,
Byron og Scott (Den engelske naturalisme) sem hann kunni mun betur að
meta en hina óraunsæju þýsku rómantíkera. Sjálfum þótti Hannesi Haf-
stein líka verulegt óbragð að þýskri rómantík, og hefur sjálfsagt ekki viljað
bendla Jónas við hana. Hann sparaði hugtakið hins vegar ekki við sig á
fundi um íslenskar bókmenntir árið 1883, þegar hann lýsti «höfuðsyndum»
Steingríms Thorsteinssonar sem skálds, m.a. þeirri að «allt væri «klætt í
ljómandi rómantík» frá Þýzkalandi».39
Þrátt fyrir að hugtakið rómantík hefði óneitanlega allþrönga merkingu
undir lok síðustu aldar byrjuðu bókmenntamenn þess tíma engu að síður
að nota það til að lýsa afmörkuðu tímabili í íslenskum bókmenntum. Það
sýnir að Islendingar fylgdust grannt með bókmenntasöguritun nágranna-
landanna þar sem hugtakið vann nú stöðugt á sem heiti á stefnu og tíma-
bili. Elsta þekkta ritmálsdæmi þessa er í Ágripi af bókmenntasögu íslands
eftir Finn Jónsson frá 1892, en það rit þótt smátt sé markar verulega stefnu-
breytingu frá bókmenntasögulegu yfirliti Jónasar Jónassonar frá Hrafnagili
frá 1881 þar sem algjörlega var sneitt hjá hugtakinu rómantík.40 Hér er
einnig ástæða til að geta íslenskrar bókmenntasögu Austurríkismannsins
J.C. Poestions frá 1897, því að hún byggir um margt á upplýsingum frá
íslenskum skáldum, einkum Steingrími Thorsteinssyni og Matthíasi
Jochumssyni.41
I Ágripi sínu tengdi Finnur íslenskar bókmenntir frá fyrri hluta aldarinn-
ar náið hinum «rómantisk-lýriska» kveðskap Dana sem hófst til vegs með
Adam Oehlenschláger, þótt hann legði um leið áherslu á að íslensku skáld-
in væru «í sjálfu sjer sjálfstæð og íslensk í anda» (78). «Hin algjörlega nýja
stefna byrjar með Bjarna amtmanni Thórarensen» (80), sagði Finnur og
hélt því sömuleiðis fram að seinni skáld okkar hefðu ort «í sömu eða líka
stefnu» (81). Að mati hans urðu «flest núlifandi skáld» þó fyrir áhrifum
yngri Danaskálda, «og eru þau að mörgu leyti á enn æðra hugsjónarstigi,
en hin fyrri skáld» (81). Með þessum orðum varð Finnur fyrstur til að gera
grein fyrir þróun íslenskra bókmennta á 19. öld, og hafa fáir orðið til að
feta í fótspor hans.
I bókmenntasögu sinni staðhæfði Poestion aftur á móti að íslensk róman-
tík hefði hvorki borið með sér fullkomna drottnun rómantísks skáldskapar
né rómantískan skóla, enda hefði þýsk rómantík ekki haft önnur áhrif á
skáldin en þau að skerpa hugsæi þeirra og styrkja tengsl við fornar þjóðleg-
ar minningar (320). Að dómi Poestions höfðu fornbókmenntirnar einmitt
mest áhrif á íslensk skáld 19. aldar og það voru fyrst og fremst þær sem ollu