Andvari - 01.01.1999, Page 123

andvari
HVAÐ ER RÓMANTÍK?
121
tíma að Jónas fór að yrkja fyrir alvöru, þ.e. 1830. Þegar hann ræðir um nátt-
úrukvæði Jónasar vísar hann líka alfarið á bug þeim möguleika að skáldið
sé undir áhrifum frá erlendum samtíðarbókmenntum sínum, staðhæfir að
þar sé nánast hvergi að finna «ljóðræna sveimhygli eða algleymi og taum-
lausa lotningu gagnvart náttúrunni sem einkennir sum síðrómantísk nátt-
úruljóð og kennd hefur verið við Biedermeier». Og Páll heldur áfram og
segir:
í náttúruljóðum Jónasar er nær ávallt jarðsamband í anda snemm-rómantíkur og
hann minnir oft á það hagnýta gildi sem náttúran hefur. Pannig má segja að í náttúru-
ljóðum hans, eins og víðar, mætist að nokkru viðhorf upplýsingar og rómantíkur.
(333)
í framhaldi af þessum ummælum liggur beint við að spyrja hvort höfundur
sem mótaður er af «snemm-rómantík», sem væntanlega er þýðing á þýska
orðinu «Friihromantik», og viðhorfum sem ættuð eru úr upplýsingunni,
geti í raun og veru talist góður fulltrúi fyrir þann meginstraum rómantíkur
sem var áhrifamestur á frjóasta skeiði hans sem skálds, þ.e. á árunum frá
1830 til 1845? Er hér ekki eitthvað málum blandið? Ekki er ótrúlegt að
rnörgum veitist erfitt að sjá samræmi í þessu og þyki nauðsynlegt að taka af
skarið, kveða á um það hvar Jónas Hallgrímsson standi í bókmenntasögu-
legu tilliti. Er hann síðgotungur upplýsingar og rómantíkur eða barn síns
eigin samtíma?
I slíkri athugun má rannsakandinn vitaskuld ekki láta stjórnast af þeim
fordómum margra áhrifamikilla bókmenntafræðinga bæði fyrr og síðar að
síðrómantískir straumar séu einhvers konar «úrættun», en sú hugmynd
virðist móta nokkuð sögusýn Páls Valssonar í íslenskri bókmenntasögu III
(343). Það væri þó í sjálfu sér engin goðgá að nefna listaskáldið góða í
sömu andrá og ýmsa norræna jafnaldra hans sem hann þekkti trúlega mun
betur en þá Novalis og Schlegel. Hér má t.d. minna á danska skáldið
Frederik Paludan-Muller (1809-1876) og norsku þjóðskáldin Henrik
Wergeland (1808-1845) og Johan Sebastian Welhaven (1807-1873).
Og auðvitað eignuðust íslendingar fleiri skáld á 19. öld en þá Bjarna
Thorarensen og Jónas Hallgrímsson. Hvar standa þau? Er hægt að afgreiða
Þau öll á einu bretti sem einhvers konar rómantíska sporgöngumenn
Hjarna og Jónasar, eins og Poestion gerði í bókmenntasögu sinni og Páll
Valsson virðist taka undir þegar hann segir að í íslenskum bókmenntum sé
rómantíska stefnan «mótandi afl út 19. öld og að ýmsu leyti í sinni upp-
runalegu og róttæku mynd»? í framhaldi af þessu segir Páll einnig að «í ís-
lenskri aðlögun Bjarna Thorarensens og Jónasar Hallgrímssonar [verði]
stefnan fyrst áhrifamikil upp úr miðri öldinni» (343).
Þýða þessi ummæli það að hægt sé að skýra og skilgreina megnið af þeim