Andvari - 01.01.1999, Side 145

ANDVARI
ENDURFÆÐING HARMLEIKS
143
orðunum og hugsuninni, kallast nefnilega á við fyrstu útgefnu verk Guð-
bergs, ljóðabókina Endurtekin orð (1961) og skáldsöguna Músin sem læðist
(1961). í þeirri fyrri má sjá skáld kynna sig á sviði þeirrar veraldar sem er
vettvangur endurtekinna orða, orða sem eru í senn ofurseld guðshugmynd-
inni - þeirri hugmynd að guð sé höfundur tilverunnar - um leið og þau
krefjast frelsis undan henni, til handa skapandi mannsmynd. í hinni síðari
má sjá skáldsagnahöfund glíma við umhverfi og innra líf drengs sem líkt og
verður tilvistinni að bráð eftir að ægivald móður hans yfir honum brestur.
Sprottinn úr berangurslegu landslagi, hrjóstrugu mannlífi og þeim veru-
leika menningar sem skáldskapurinn einn er fær um að tjá, skynjar dreng-
urinn - lifandi dauður - á víxl takmörk sín og vilja frammi fyrir svimandi
verkefninu: að lifa.
Slík er skynjunin í verkum Guðbergs, líkt og mök séu höfð við tilveruna,
tilraunakennd skynjun sem tekur á sig skapandi myndir hugsunar um
möguleika endurtekinna orða við útmörk Evrópu. í Faðir og móðir og dul-
magn bernskunnar má ekki aðeins greina þessa skynjun, heldur verður hún
viðfang skáldsagnahöfundarins í leit að uppruna lífs og listar. Samfara þeim
djúpstæðu spurningum sem verkið vekur í því efni, spurningum á borð við:
Hvert er samband ímyndunar og dauða? Hvað er það við lífið sem deyðir
manninn hið innra? Hvernig viðheldur maður trú sinni á lífið í óþreytandi
félagsskap dauðans - öðlast lesandi ekki aðeins þátttöku í leit skáldsagna-
höfundar að uppruna sínum, handan kreddu sagnfræðinnar um rétt og
rangt og handan regluþrælkunar almennra hugmynda um það sem á að
vera satt í lífi manns, heldur í hugsun nútímaskáldsagnahöfundar um listina,
séða frá sjónarhóli lífsins:
Ég veit að hugsunin getur farið vítt um loftið, sest á mölina og gróið marglit hvar sem
hún festir rætur. Hún er ekki bæn til lífsins, lífið þarf ekki á bæn að halda, það fer
sínu fram og hefur enga samúð með þeim sem eru á lífi og lífið hefur engin lögmál,
bara við sem búum þau til. (232)
faðir
Þetta er ekki lærdómsrík skáldsaga frá byrjun aldarinnar, segir maðurinn,
ætluð þeim sem finna unað í því að blekkja sig og þykjast vera réttlátir og
góðir. Þessi skáldsagnahöfundur vill hins vegar geta spurt: Hver er ég,
einkum þegar ég lít á sjálfan mig sem afkomanda foreldra minna? Til þess
verður hann ekki aðeins að segja sögur af uppvexti þeirra, því takmarka-
lausa óréttlæti sem varð hlutskipti þeirra beggja í lífinu og þeim skugga
dauðans sem setur mark sitt á kynnin af lífinu:
Ég held að fólki sem hefur orðið fyrir ríkri reynslu í æsku og heldur áfram að vera
snautt og undirokað með ýmsu móti ævilangt, hinum svonefndu fátæklingum, hafi