Andvari - 01.01.1940, Síða 8

4
Sigurður Jónasson
andvari
var þó tekið að lýsa af nýjum degi. Sáust ýmis merki þess,
að frelsisbarátta alþýðunnar var að hefjast. Eldri og yngri
bókmenntir vorar mynduðu traustan grundvöll undir þá bar-
áttu. Skáldin Gestur Pálsson, Einar Hjörleifsson, Þorsteinn
Erlingsson, Stephan G. Stephansson og fleiri, vöktu inenn til
samhygðar og skilnings á högum smælingjanna. En samtíma
ljóðsnillingar eldri og yngri, svo sem Matthias, Grímur, Einar
Benediktsson og Hannes Hafstein, sungu karlmennsku, þ°r
og bjartsýni inn í hugi og hjörtu þjóðarinnar, svo að hún
fylltist orku til nýrra, stórra átaka.
Á næstu árunum eftir aldamótin beindist frelsisbarátta
alþýðunnar fyrst og fremst að því að losa land og þjóð úr
fjötrum erlendrar yfirdrottnunar. Yfirráðaþjóðin var höfuð-
andstæðingurinn. Stundum var henni kennt um fleira af
þvi, er aflaga fór hér á landi, en hún átti sölc á, en mönn-
um láðist þá oft að rekja rót meina til innlendra orsaka.
i'annig hefðu íslendingar vel mátt fyrr hafa litið í eiginn barm
viðvíkjandi ólagi á verzlun og samgöngum, sem Dönum var
injög um kennt. Annað mál var það, að Danir notfærðu ser
framtaksleysi landsmanna. Það var ekki nema á fáum svið-
um og á stöku stað, sem íslendingum datt í hug að skipu-
leggja og vinna saman.
Fátækir bændur mynda samtök um verzlun. Það eru fyrstu
þýðingarmiklu samtökin, sem alþýðan myndar til fram-
gangs og varnar hagsmunamálum sínum. Samvinnufélóg
bændanna verða svo hér á landi fyrirrennari nálega allrai
skipulagsstarfsemi alþýðu síðar, ekki einungis á sviðum
verzlunar og framleiðslu, heldur einnig verklýðsfélagsskap-
ar og hvers konar annarrar menningarstarfsemi.
Samtök verkamanna voru ekki mikil fyrir sér fram
að
heimsstyrjöld hinni fyrri. Prentarafélag var stofnað laust
fyrir aldamótin, en verkamannafélagið Dagsbrún laust eítu
þau. Einstaka önnur félög verkamanna, iðnlærðra og þeirra,
sem enga iðn höfðu lært, munu hafa verið stofnuð fyrir
1914, en þau voru fá, magnlítil og lítið samband mi *
þeirra. Verkamannasamband íslands var að vísu stotna