Vikan - 05.12.1968, Blaðsíða 20

, x-r er Éunnxx-
Nlf GET ÉG FARIR
.!/> RTR.JA
Aftur á móti gagnrýnir það ekki hluti, sem það
þekkir ekki sjálft vandamálin !. Svo ég forðaði
mér inn á þurrara land.
— Ur því við erum að tala um mitt föður-
fólk, langar mig að segja frá einni föðursystur
minni, sem býr í Skagafirði. Ég heimsæki hana
alltaf, þegar ég kem norður, og nú fór hún að-
tala um síðustu bókina mína. Hún les allt sem
ég skrifa, blessuð konan. Já, sagði hún, mér
líkaði nú vel við þessa bók, en það var eitt, sem
mér líkaði illa. Og það var nafnið á henni. Og
ég segi: Nú, hvað er athugavert við nafnið? Ég
get ekki séð neitt við það, og er hálf snúinn og
önugur yfir þessari aðfinnslu í henni. Ja, sko,
að kalla þetta þjóf í Paradís. Það eru engir þjóf-
ar í Paradís! Ég veit ekki, hvort henni hefur þótt
þetta rökleysa, eða hreinlega ofboðið, að ég
skyldi gefa í skyn, að það gæti verið eitthvað,
sem heitir þjófur, í Paradís. Hún sagði líka einu
sinni — henni féll ákaflega vel Ijóð Jóhannesar
úr Kötlum um Stefán G. — hún sagði: Það var
leiðinlegt, að hann skyldi Ijúka Ijóðinu svona:
Moldugt skáld, sem ár og öld, yfir Ijósi heims-
ins vakir. Sko, að kalla hann Stefán G. mold-
ugan, segja, að hann sé moldugur — ha ha —
Jóhannes hefur sjálfsagt haldið að hér væri vel
ýtt í og vel á haldið, sem er rétt, en henni fannst
þetta ekki gott. Þetta er eindrægni í því áliti,
að þótt ákveðnir hlutir séu sagðir, þá skaði þeir
ekki þessa miklu persónuhelgi. Henni hefði sjálf-
sagt verið sama þótt sagt hefði verið, að Stefán
hefði stundum orðið moldugur af sinni vinnu. En
að kalla hann moldugt skáld, það var dálítið
annað.
— í þessu felst, að maður og skáld sé sitt
hvað. Þetta er gott atriði til þess að þrasa um.
— Já, það væri gott fyrir atvinnuþrasara og
smáletursdálkahöfunda, að taka upp málið og
spyrja: Átti að segja, að Stefán G. væri mold-
ugt skáld? Eða var hann moldugur maður?
Eða varð hann stundum moldugur? En þetta
er einmitt það sem gerir tunguna, það er þessi
næmleiki fyrir orðum og orðasamböndum og
sumt er hægt að segja og sumt ekki. Og mér
þykir mjög gott, þegar fólk er svona nákvæmt
gagnvart tungunni því þá er það nákvæmt
gagnvart myndinni, sem orðin færa þv(, og
þetta hljóta að vera mjög góðir lesendur. Þeir
skynja þetta miklu nákvæmar en við gerum,
þegar við erum að lesa James Bond og rjúk-
um yfir 300 blaðsíður milli þess sem við depl-
um auga. Engar almennilegar bókmenntir geta
verið skrifaðar fyrir slíkan hraðlestur. En þetta
fólk les hægt og stanzar. Stanzar við orð eins
og moldugt skáld. Og það er svo mikils virði.
— Hefur aldrei komið fyrir þig, að svona
fólk hafi stanzað við orð eða setningar, sem
þú hefur lengi nostrað við og verið sjálfur orð-
inn ánægður með?___________________________
— Jú, ég var til dæmis lengi með upphafið
að Landi og sonum og skrifaði það oft um.
Mig minnir, að það hafi verið Ólafur Jónsson
á Alþýðublaðinu, sem spurði mig að því, af
hverju ég hafi haft það svona, og ég held að
20 VIKAN-JÓLABLAÐ
Það er stórkostlegt að skrifa þannig, að
manni, sem ekki hefur lesið bókina í þrjú
ár, detti þetta skyndilega i hug á Miklu-
brautinni og hann finni allt í einu, að það
er meira í þessu en orðin segja. Og hann
segir orðin upphátt með sjólfum sér, bara
til að prófa: Ríðum enn.
V________________________________________________j
honum hafi fundizt það þvingað. Og þá vakn-
ar maður upp við það, að sé það þvingað, er
það hreinlega fyrir of mikla vinnu, of mikla
umhugsun. Og gagnvart tungunni getur of mik-
il vinna þýtt, að maður sé farinn að níðast á
henni, drepa hana niður. Orðin sjálf eiga að
fá að lifa, þeim er ekki bara raðað eins og
steinum í vegg. Þess vegna verður að reyna
að fara milliveginn, vinna nóg en fara ekki
of langt og drepa. Nú veit ég ekki, hve mikill
skaði er að þessu, en það má segja það kann-
ski, að fyrsta málsgreinin eða svo, sé heldur
samanrekin.
— Það er nú svo gremjulegt með Land og
syni, að mér tókst aldrei að verða hrifinn af
þeirri bók.
— Það er mörgum þannig farið. Ég hef oft
velt því fyrir mér, af hverju það muni vera,
og það er líkast til það, Siggi, að þú ert bara
öðrum megin við línuna heldur en ég. Land og
synir er skrifuð að mestu leyti út frá tilfinn-
ingum, og maður verður að hafa lifað þau
timabilaskipti, sem þar er fjallað um, til að
hafa tilfinningu fyrir þessari bók. Ég get vel
ímyndað mér það. Ég gerði mér alveg grein
fyrir því, þegar ég skrifaði þessa bók, að hún
væri fyrst og fremst fyrir þá, sem eru hinum
megin við tímabilaskiptin, sem ég þykist sitja
klofvega á, nokkurn veginn. Það hefur glatt
mig mikið í sambandi við Land og syni, að
bændur, sem hafa lesið hana, eru yfirleitt sátt-
ir við hana. Því þótt þetta eigi engan veginn
að vera fagverk, er oft skrifað þannig, einkan-
lega þar sem ákveðnar stéttir koma við sögu,
að þær eru hagnýttar, og verða eitthvað allt
annað heldur en maðurinn í stéttinni lætur sér
lynda. Hann skilur ekki verkið, og þetta er
ekki verk, sem hann varðar um. Og þess vegna
þykir mér þetta mikill plús. Það þykir mér
sanna sjálfum mér, að minnsta kosti, að verk-
ið sé að verulegu leyti satt og rétt. Ef þetta
væri lofrolla og rómantík, myndi ég ekki taka
þá trúanlega, en því er ekki að dreifa í Landi
og sonum. Það er ekki þannig verk, að þeir
hafi uppveðrazt út af því. Það er fremur nei-
kvætt, en þeir eru bara sáttir við það, og það
þykir mér vænt um. Því höfundar leita oft að
einhverjum sönnunum fyrir því, að þeir hafi
að minnsta kosti ekki logið víða til.
•— Þjófur í Paradís er aftur á móti mun betra
verk, frá mínum bæjardyrum séð.
— Já. Þjófur i Paradís er — dálítið skrýtinn
fugl. Án þess að við förum að sverta okkar
þjóð og okkar fólk, erum við paradísarþjóð.
Við erum þetta nýopnaða þjóðfélag. Við vit-
um að brautarendinn er þarna, og umferðin
er á brautarendanum, það er ýmislegt að koma
á brautarendann, sem við ferjum svo inn í þetta
þjóðfélag. Sjálfum finnst okkur allt vera gott og
ágætt, hjá okkur, í þessu þjóðfélagi. Svo finna
menn einhvern andskotann úti í heiðinni, og þá
er farið á brautarendann. Og á brautarendanum
kemur öll okkar framkvæmd og vizka og yfir-
vald, og fæst svo við þetta sérkennilega afbrigði
( heiðinni. Kenningarlega séð er þjófurinn þann-
ig til orðinn. Og svo er hitt, að þegar ég var bú-
inn að skrifa Land og syni, átti ég ýmislegt ógert,
r~------------------------------------------
Þjóðin er svo litil, að hún grípur einhverj-
ar dellur og þjáist af þeim. Nú hefur geng-
ið hér leikhúsdella í tuttugu ór. Þetta frum-
sýningafólk er ó borð við saloonfólk
franskt, ó Napóleonstimanum. Það er eins
og Jósefina innan um silkitjöldin.