Vikan - 05.12.1968, Side 74

Oktavían að hann hafi gengið
af rómverska lýðveldinu dauðu;
það höfðu Rómverjar sjálfir
annazt almennt. Bezta fólki
Rómar hafði verið útrýmt í
borgarastyrjöldunum og borgar-
búar voru nú varla annað en
ærulaust pakk rakkara og betl-
ara úr öllum hornum ríkisins.
Að sjálfsögðu náði engri átt að
leggja nokkuð vald í hendur
þesskonar lýðs. En Oktavían
mátti eiga það að hann veitti
lýðveldinu líknarhöggið á kurt-
eislegan og nærgætinn máta.
Þótt öldungaráðið, sú forna og
virðulega samkunda, væri fyrir
löngu búið að ganga sér til húðar,
þá sýndi hann því alltaf virðingu
og tillitssemi. í staðinn hlóðu
karlarnir þar á hann allskonar
virðingartitlum eins og princeps
(þaðan er dregið orðið prins)
og Ágústus, sem útleggst hinn
upphafni og var síðan notað um
leiðtogann öðrum fremur. Sjálft
orðið Sesar, ættarnafn Oktaví-
ans, var gert að virðingartitli;
þaðan er komið orðið keisari.
Ofan á allt þetta var áttundi
mánuður ársins heitinn eftir
leiðtoganum og hefur við það
setið fram á þennan dag.
Stjórnskipan hinnar íornu
Rómar var miðuð við þarfir
borgríkis; fyrir heimsveldi, sem
var orðið víðlendara og fjöl-
mennara en nokkurt Evrópuríki
nú að Sovétríkjunum frátöldum
var hún vitagagnslaus. En það
var ekki heiglum hent að troða
nýrri stjórnskipan upp á aðra
eins durga og lókalpatríóta og
Rómverjar voru. Jafnvel Sesar
stóð svo ráðafár gagnvart því
vandamáli, að hann hafði hugs-
að sér að flýja frá því í herferð
gegn Pörþum og Sarmötum, her-
ferð, sem hann hefði líklega far-
ið álíka vel útúr og Napóleon
þegar hann fór til Moskvu. Sum-
ir segja jafnvel að hann hafi
orðið guðsfeginn þegar Brútus
og þeir tóku upp á því að stinga
hann. En Ágústus kláraði sig
svo vel af þessu að verk hans
stóð um aldaraðir; meira að
segja óráðsíugemlingum eins og
frændum hans og eftirmönnum
Kalígúlu og Neró tókst ekki að
gera það að engu.
Ágústus þekkti sitt fólk og
vissi að allt gengi af göflunum
ef hann afneitaði opinberlega
hinu forna stjórnarkerfi. Hann
var meira að segja svo klókur
að endurreisa það að nafni til.
Hann var gersneyddur yfirlæti
og hégómadýrð og stóð því ná-
kvæmlega á sama um ytri form
og titla, svo lengi sem hin raun-
verulegu völd voru í hans hönd-
um. Honum tókst á prýðilegan
hátt að látast vera óbreyttur
borgari ríkisins þótt hann hefði
ráð þess alls í hendi sér. Má
fullyrða að leitun sé að betri
leikara í stjórnmálasögu heims-
ins.
Álíka óbrotið var daglegt líf
74 VIKAN -J ÓLABLAÐ