Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1930, Side 112

IDUNN
Heimskautafærsla.
I
Niðurl.
5. Myndun fjallgarða.
Þess sjást víða merki á jarðlögum, sem víst er um að
hafi upphaflega verið lárétt, að jarðskurnið legst í fell-
ingar eða rís í háar öldur, er svo ýtast ein yhr aðra og
mynda fjallgarða. í fjallgörðum liggja jarðlög, sem upp-
haflega hafa verið lárétt, á margan hátt; sumstaðar eru
þau lóðbein, en á öðrum stöðum ýmislega á ská, og þá
oft þannig, að yngri jarðlög eru undir eldri jarðlögum.
Slíkar breytingar á lögun og legu jarðlaganna virðast
stöðugt hafa átt sér stað einhverstaðar á jörðunni. Þegar
þær hafa hætt á einum stað, hafa þær byrjað á öðrum.
En þær eru hægfara, og margir fjallgarðar hafa óefað
verið miljónir ára að myndast. >
Margir hafa álitið, að fjallgarðar væru myndaðir við
samdrátt jarðar við kólnun hennar. Eftir rannsóknum um
útbreiðslu fornra fjallgarða og fellinga jarðskurnsins, telja
þó ýmsir mjög ósennilegt, að hann sé aðalorsök þeirra.
Væri rétt úr öllum fellingum jarðskurnsins, yrði það svo
stórt, að talið er lítt hugsanlegt, að jörðin hafi dregist
saman sem því nemur, síðan fellingar þess byrjuðu að
myndast.1) Menn álíta t. d„ að breidd Alpafjalla, sem er
um 150 km„ sé aðeins tys hluti úr upprunalegri breidd
landspildunnar, sem þjappast hafi saman í þeim og mynd-
að þau. Hafa þau þó, og flestir stærstu fjallgarðar, sem
nú eru á jörðunni, myndast síðan á tertiera tímabilinu.
Auk þess virðist lögun fjallgarðanna önnur en ætla mætti
eftir samdrætti jarðar við kólnun (Kontraktionshypotesen).
Þannig hefði mátt vænta þess, að fjallgarðarnir lykju um
tiltölulega lítil svæði, sviplíkt að sínu leyti og fellingar á
I) Geologiens Grunder I, av W. Ramsay, bls. 86: „För mánga
forsliare synes de av geologerna i synnerhet genom nyare under-
sökningar funna vardena för avstindsförhortningarna vid bergs-
kedjebildningarna vara alltför stora för at med sannolikhet kunna
förklaras genom kontraktionshypotesen.
I