Kirkjuritið - 01.10.1954, Blaðsíða 18

376
KIRKJURITIÐ
því hafa stuðlað með ráðum og dáð, að kirkjan er nú sú, sem
þér megið sjá.
Þetta hérað, sem nú heitir Öræfi, er fagurt og svipmikið,
en má þó muna fífil sinn fegri, eins og margir staðir aðrir á
þessu landi. Það er nú aðeins brot af því, sem eitt sinn var.
Landnámabækur herma, að göfug kona af Noregi, Þorgerður
að nafni, næmi land milli Kvíár og Jökulsár (þ. e. Skeiðarár),
um allt Ingólfshöfðahverfi, og virðist það vera hið fyrsta nafn
þessarar sveitar. Þorgerður bjó að Sandfelli.
Framan af öldum virðist héraðið hafa verið þéttbýlt og
blómlegt, enda kunnugt, að hér er veðursæld meiri en víðast
annars staðar á landinu. Hér hófst og ein af þeim höfðingja-
ættum fornaldar, sem mikið kveður að í stjórnmálum landsins
á Sturlungaöld, Svínfellingar. Héraðið mun á þessum forna
tíma hafa verið nefnt Litlahérað eða Minnahérað, og mun með
því hafa verið talin byggðin á Breiðármörk hér fyrir austan.
Nafnið Litlahérað er líklega hugsað sem andstæða Fljótsdals-
héraðs. Ekki vita menn til, að byggðin hafi verið nefnd Öræfi
fyrr en á 15. öld, en Öræfi merkir hafnleysa.
Árið 1362 telja menn, að verið hafi tímamóta- og örlagaár
í sögu Litlahéraðs, er Öræfajökull hljóp með hinum mestu
ærslum. Er jafnvel talið, að héraðið hafi allt lagzt í eyði um
sinn, en með vissu tókst þá af fjöldi bæja, sem aldrei réttu
við eftir þetta, þótt sumir hafi byggzt um stundar sakir. Ekki
vita menn tölu þessara bæja með vissu, en í skýrslu frá 1712
eru taldir upp 16, og vissulega voru þeir allmiklu fleiri. Svo
mjög hefir að byggðinni sorfið í náttúruhamförum, að óvíst
er nú, hvar þessir bæir hafa nákvæmlega staðið.
Eins og kunnugt er, er Hofskirkja eina guðshúsið hér í
Öræfum á vorum dögum. Mjög er þetta frábrugðið því, sem
var fyrir eldgosin miklu og jökulhlaupin á 14. öld. Fjöldi kirkna
og bænhúsa var yfirleitt ótrúlega mikill hér á landi á miðöldum,
og um það hefir Litlahérað ekki verið neinn eftirbátur annarra.
Skal ég nú geta þeirra bæja hér í sveit, þar sem guðshús voru
fyrrum.
Hólar á bær að hafa heitið fyrir austan Hnappavelli og tal-
inn hafa verið kirkjustaður, en ekki er þetta fullvíst.
Að Hnap'pavöllum, sem í öndverðu hétu Knappafell, var
snemma reist kirkja, og lágu undir hana hvorki meira né