Eimreiðin - 01.09.1960, Blaðsíða 84

168
EIMREIÐIN
rates sér þá gjarnan til þess, er
mælt hafði.
„Eigum við þá að koma okkur
saman um, — rétt í tilraunaskyni,
auðvitað, því þetta er flókið við-
fangsefni, — að persónulegt hug-
rekki sé eitt og hið sama sem snar-
ræði og óbifanlega heilbrigð dóm-
greind? Og að andstæða þess sé
hitt, er tilfinningarnar ná þvílík-
um tökum á manninum, að hann
heyrir ekki rödd skynseminnar?"
Sókrates vissi af eigin reynslu,
hvað hugrekki var, og tilheyrend-
ur hans vissu að hann vissi það.
Hreysti hans, dirfska og þolgæði í
orrustunni við Delion var umræðu-
efni meðal allra borgarbúa. Sið-
ferðilegt þrek skorti hann ekki
heldur. Enginn hafði gleymt því
að hann var sá eini, sem hélt heil-
brigðri skynsemi í múgæði því, er
greip Aþeninga eftir ósigurinn við
Arginusæ.
Samræða sú, er hér var tilfærð,
er auðvitað hugmynd í smáatrið-
um. Eigi að síður nægir hún til að
sýna hvað það var, sem gerði þenna
furðulega mann svo áhrifaríkan,
að hann yrði til Jiess að beina
menningarsögu heimsins inn á nýj-
ar brautir.
Kenning hans var í aðalatriðum
sú, að Jjað framferði og J:>að eitt,
væri gott, er stjórnaðist af skvn-
seminni, og að allar dygðir væru
sprottnar af sigri vitsmunanna yf-
ir tilfinningunum.
Við getum gert okkur í hugar-
lund, að hann hafi sagt, að hóf-
semi væri sú braut millum bind-
indis og drykkjuskapar, er skyn-
semin beindi oss á. Að Jrræða hinn
gullna meðalveg milli drambseiM
og óhóflegrar auðmýktar, er ein
hin erfiðasta jafnvægisþraut, og
ógerlegt með öllu án þess að taka
skynsemina sér til aðstoðar.
Svo getur staðið á, eina stund-
ina, að skynsamlegast sé að rétta
hina kinnina, ef slegið er á aðra-
Aftur getur atvikast svo, að rétt se
að gjalda með höggi. Þetta er orða-
lag í anda Sókratesar, — og hugs-
andi gáfumenn einir eru Jæss bæþ
ir að dæma um, hver aðferðin se
réttari hverju sinni. Bezta aðferS'
in er sú, sem skynsamlegust er fra
rökfræðilegu sjónarmiði.
Auk þess sem Sókrates hélt fraM
hinu siðferðilega gildi skýrra1
hugsunar, gekk hann fyrstur manna
út í þá raun, að kenna mönnuM
iðkun slíkrar jDjálfunar. Hann koM
upp með þá kenningu, að menn
yrðu að skýrgreina liugmyndir sM
ar. „Áður en við tökuin tal sanian-
verðum við að gera okkur ljósÍJ
grein fyrir, um hvað við raeðuni-
Án efa hefur þetta verið sag
áður fyrr, í einkaviðræðum,
Sókrates gerði Jiað að fagnaðai lr°(
skap. „
Áður en Sókrates fæddist, hÖ ^
grískir heimspekingar stunc <
rannsóknir í stjörnufræði og na
úrufræði um þrjá mannsaldra,
upp af hinum mikla and
þroska þeirra spratt Jiað, sen1
nefnum nú vísindi. g.
Sókrates beitti vísindaleguM ^
ferðum við athuganir sínar a
inni að lifa.
Um ])essar mundir v°ru
grisku borgríki og grísk Menn^
undursamlegur heimur er bre