Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Side 53

ÞORSTEINN HEIGASON
Lausnin, sem samfélagsfræðin býður upp á, að mati Wolfgangs Edelsteins, er
greiningargildi sögunnar í nútímanum (Wolfgang Edelstein 1988:188):
Satnfélagsfræði gerist bæði arftaki og endurreisn sögunnar í skólunum og hugum
nemenda, efhún gerir því hlutverki hennar skil að skýra gerð mannlegs samfélags
viðþau skilyrði sem menn búa við hverju sinni.
Samfélagsfræðiverkefnið allt var eitthvert merkasta, vandaðasta og metnaðarfyllsta
skólaverkefni á Islandi á seinni áratugum. Það hefur þegar orðið mönnum tilefni til
rannsókna og athugana og til þess verður litið enn um langa framtíð. Það liggur í
hlutarins eðli að hægt sé að gagnrýna svo viðamikið kerfisverk frá ýmsum sjónar-
hornum enda hefur það alla burði til að standa undir slíkri gagnrýni.
Námskrá í líki kennslubóka
Samfélagsfræðitilraunin fór út um þúfur sem heildstætt kerfi þó að hún skilaði
vissum árangri, einkum á fyrstu námsárum grunnskóla, og hún setti mark sitt á
margt af því sem á eftir kom. Frá 1985 hefur sögukennsla í grunnskólum verulega
mótast af kennslubókum sem Gunnar Karlsson prófessor við Háskóla íslands skrif-
aði og notaðar hafa verið í flestum skólum landsins (Gunnar Karlsson 1985-1988).
Gunnar tók upp hanskann fyrir samfélagsfræðihópinn, einkum gegn þeim sem
„vilja nota sögukennsluna til þess að þyrla upp moldviðri" (Gunnar Karlsson
1992:59)5 og hann reiknaði með að námsefni samfélagsfræðinnar yrði notað áfram.
Engu að síður tók hann sjálfur annan pól í hæðina þegar hann skrifaði sínar bækur
og var þar nálægt ýmsum sjónarmiðum gagnrýnendanna. í fyrsta lagi vildi hann
skrifa samfellda Islandssögu. I öðru lagi aðhylltist hann ekki nálgunarleiðina frá
lykilhugtökum og meginhugmyndum til efnisþátta. í þriðja lagi varaði hann við
„einhliða áherslu á þjálfun og leikni samfara vanmati á sögulegu samhengi og
yfirsýn..." (Gunnar Karlsson 1992:59). Hvað réð nánar vali Gunnars á inntaki er
margþætt eins og fram kemur í blaðaviðtali (Gunnar Karlsson 1992:89):6
Markmiðið varð aðallega aðfá krökkunum tvennt: Nógu mikið til að hugsa um og
sæmilega góðan texta til að lesa. Svo reynist sagan Itafa að bjóða upp á ýmislegt
sem ég hafði aldrei hugsað út ífyrirfram. Ég get nefnt ykkur dæmi: Þegar ég rakti
framfarasögu okkar íslendinga til nútímans, í þriðja heftinu af Sjálfstæði fslend-
inga, þá reyndist upplagt að enda á eins konar niðurstöðukafla um það hvernig við
höfum orðið auðug og svo tæknivædd að við verðum að takmarka framleiðslu, bæði
í sjávarútvegi og landbúnaði. Þá kemur eins og af sjálfu sér að bera okkur saman
við snauðar þjóðir og leggja fram til umhugsunar spurninguna um hvort það sé
réttlátt að sumar þjóðir svamli í auði meðan aðrar þola skort. Þannigfór með þessa
bók sem stcfndi á vissan hátt að því að byggja upp eðlilega þjóðrækni meðal lesenda
sinna, að hún endaði á að snúa þjóðrækninni upp í ábyrga alþjóðarækni. Ég hef
tröllatrú á því að láta söguna vinna þannig með manni og setja sér ekki öll mark-
mið áður en kemur í Ijós hvað hún vill segja. Sagan er í eðli sínu lærdómsrík ef
maður hlustar á það sem hún segir.
5 í kaflanum „Sögukennslu-skammdegið 1983-1984" sem upphaflega var birtur 1984.
6 í viðtali undir heitinu „Að gefa þjóðinni sögu", upphaflega birt 1989.
51