Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Side 73

KRISTIN UNNSTEINSDOTTIR
Sameiginlega dulvitundin hefur á sér goðsagnarlegt yfirbragð að mati Jungs og
birtist í hreinni mynd í ævintýrum, goðsögnum, helgisögnum og þjóðtrú (Jung
1982:41). Goðsagnir og ævintýri varpa ljósi á kraft fornmyndanna í öllum mönnum
og stuðla þannig að því að maðurinn geti sett eigin reynslu í stærra samhengi.
Fornmyndirnar búa yfir eigin orku og það gerir þeim kleift að birta á táknrænan
hátt það sem fram fer í sálardjúpunum (Jung 1990:79).
Jung benti á að maðurinn noti iðulega tákn um hluti sem hann skilur ekki til
fúllnustu, en maðurinn notar líka og býr til tákn ómeðvitað og birtast þau til dæmis
sem fornmyndir í draumum, goðsögnum og ævintýrum (Jung 1990:21). Nánari
grein verður gerð fyrir hugmyndum Jungs um þær fornmyndanna sem hann
nefndi félagslega grímu, skugga, animus og sjálf við túlkun ævintýrsins Gullintönnu
hér á eftir.
Samkvæmt kenningum Jungs liggur leið mannsins til þroska um einsömunar-
ferlið. Þetta ferli felst í því að ná meðvituðu samkomulagi við sinn innsta kjarna eða
sjálfið og verða þannig heill. Til þess að það megi verða þarf maðurinn að virkja
dulvitaða þætti sálarlífsins og gera sér grein fyrir þeim. Jung lýsir einsömuninni
þannig að hún felist í því að svipta af sjálfinu annars vegar hinum fölsku lögum
félagslegu grímunnar og hins vegar sefjandi mætti fornmyndanna (Jung 1966:174).
Við hvert skref einsömunarferlisins verður umbreyting á persónuleikanum. Um-
breyting á persónuleika felur í sér að uppfylla og gera sér ljósar nýjar og áður
óþekktar þarfir og henni fylgir tímabundin bakrás. Umbreytingin er hvorki algjör
né endanleg heldur ferli sem er stöðugt (Samules o.fl. 1990:66-67).
ÆVINTÝRIÐ GULLINTANNA TÚLKAÐ í LJÓSI KENNINGA
CARLS G. JUNGS UM FORNMYNDIR OG EINSÖMUN
Þegar ævintýri er túlkað út frá greiningarsálfræði Jungs er gengið út frá því að allar
söguhetjurnar og yfirleitt allir hlutar ævintýrsins séu fulltrúar fyrir mismunandi
sálræna þætti, oft dulvitaðra, í einni og sömu persónunni (Estés 1994:426, Luthi
1984:161). í ævintýrinu Gullintönnu er sagt frá karli og kerlingu, Helgu dóttur
þeirra, tíkinni Gullintönnu og risunum þrem. Þegar umbreytingu Helgu er lýst
koma að auki við sögu grá gimbur, trafakefli og stjarna. I ævintýrinu gegnir Helga
karlsdóttir aðalhlutverki. Því má líta svo á að ævintýrið Gullintanna snúist um
Helgu og glímu hennar við öfl dulvitundarinnar. Þessi öfl birtast í öðrum per-
sónum og hlutum sem fram koma í sögunni.
Þegar Gullintanna er lesin með kenningar Jungs í huga kemur í ljós að í ævin-
týrinu er að finna dulvitaða þætti sálarlífs Helgu, það er fornmyndirnar félagslega
grímu (persona), skugga, animus og sjálfið.
í Gullintönnu myndgerist hin félagslega gríma Helgu hvað greinilegast þegar
hin atorkusama bóndadóttir setur á sig þríhyrnuna og bindur á sig klút, nær í
koppinn sinn, leggur yfir hann torfusnepil og hleypur síðan við fót í leit að eldi. Að
mati Jungs má ævinlega merkja dulvitund viðkomandi einstaklings beint eða
óbeint á vali hinnar félagslegu grímu (Jung 1966:158). I félagslegu grímunni koma í
ljós þau af starfskerfum sjálfsvitundarinnar, það er skynjun, hugsun, tilfinning eða
71