Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Side 24

í löggjöfinni er víða að finna ákvæði sem fjalla sérstaklega um böm og
umönnun þeirra. Nefna iná að í VIII. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu
sveitarfélaga er fjallað um málefni barna og ungmenna. I 31. gr. laganna er
mælt fyrir um að félagsmálanefnd sveitarfélags sé skylt í samvinnu við foreldra,
forráðamenn og aðra þá aðila sem hafa með höndum uppeldi, fræðslu og heilsu-
gæslu barna og ungmenna að gæta velferðar og hagsmuna þeirra í hvívetna. Þá
skal bent á lögræðislög nr. 71/1997. Þar er í 1. gr. mælt fyrir um að menn verði
lögráða við 18 ára aldur. í 51. gr. laganna er ákveðið að foreldrar barns sem
ólögráða er fyrir æsku sakir, og þeir sem komi barni í foreldra stað, ráði per-
sónulegum högum þess. Nefnist þau lögráð forsjá og fari um hana samkvæmt
ákvæðum bamalaga og laga um vemd barna og ungmenna. I 29. gr. barnalaga
nr. 20/1992 er að finna nánari skýringu á inntaki forsjár. Samkvæmt 1. mgr. ber
foreldrum að sýna barni sínu umhyggju og nærfærni og gegna forsjár- og
uppeldisskyldum sínum svo sem best hentar hag bams og þörfum. Þá segir í 3.
mgr. að forsjá barns feli í sér rétt og skyldu fyrir forsjáraðila að ráða persónu-
legum högum barnsins og gegna öðrum foreldraskyldum. Loks er í 5. mgr.
kveðið á um að foreldrum beri að hafa sarnráð við barn sitt áður en persónuleg-
um málefnum þess sé ráðið til lykta eftir því sem gerlegt sé, þar á meðal með
tilliti til þroska bams. í 1. gr. laga nr. 58/1992 um vernd barna og ungmenna er
markmið þeirra sagt vera að að tryggja börnum og ungmennum viðunandi upp-
eldisskilyrði. Samkvæmt 4. gr. laganna skulu bamaverndamefndir m.a. hafa
eftirlil með aðbúnaði, hátterni og uppeldisskilyrðunt bama og ungmenna í þeim
tilgangi að greina sem fyrst vanda þeirra sem búa við ófullnægjandi aðstæður,
sæta illri meðferð eða eiga í félagslegum erfiðleikum. Loks má nefna 3. gr. laga
nr. 83/1994 um umboðsmann barna. Þar er kveðið svo á að umboðsntaður barna
skuli vinna að því að stjórnvöld, einstaklingar, félög og önnur samtök ein-
staklinga og fyrirsvarsmenn lögpersóna taki fullt tillit til réttinda, þarfa og hags-
muna barna.
Af þessum lagaákvæðum verður dregin sú ályktun að foreldrum beri skylda
til þess að ráða persónulegum högum barna sinna. Þess beri að gæta að bömum
séu búnar viðunandi aðstæður í samræmi við aldur og þroska og veittar nauð-
synlegar leiðbeiningar til þess að mega komast klakklaust til vits og ára. Þeir
sem taka að sér tímabundið að gæta barna taka að jafnaði yfir þessa skyldu
foreldranna meðan þeir hafa umsjón bamanna.
2.2.2.2 Sérstök athugunarefni varðandi bótaábyrgð gagnvart ungmennum
Við athugun á stofnun bótaskyldu gagnvart börnum og ungmennum í æsku-
lýðsstarfsemi er rétt að skoða nánar nokkur atriði sem telja má að reyni sérstak-
lega á við þá starfsemi. Það er einkum á tvennan hátt sem vænta má að skaða-
bótaskylda kunni að stofnast á þessu sviði. Annars vegar má vera að öryggi
tækja og aðbúnaðar við félagsstarfið teljist ófullnægjandi og hins vegar kann að
verða talið að eftirliti og leiðbeiningunr til barna og ungmenna sem taka þátt í
starfinu sé áfátt. Almennt má segja að við mat á eftirlits- og umönnunarskyld-
304