Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Síða 93

sókn í fiskimiðin við ísland. Það er óþarft fyrir mig að lýsa því hvemig það var
gert, þar sem Vilhjálmur tæpir á því í grein sinni og vitnar einnig í þá ritsmíð,
sem þegar virðist vera að taka sess sem mikilvæg heimild um þá atburði, nefni-
lega grein Halldórs Jónssonar í Samfélagstíðindum frá 1990. En ef reynt er að
íhuga upphaf kerfisins í sögulegu samhengi, tel ég að ýmislegt geti skýrt þær
ráðstafanir sem þá voru gerðar.
Skýringunum mætti skipta í tvo flokka. Kýs ég að gefa þeim gildismats-
stimpil, og kalla annan þeirra flokk skammarlegra skýringa, og hinn flokk virð-
ingarverðra skýringa. Hvað þann fyrri snertir læt ég nægja að minnast á, að ís-
lenskir stjórnmálamenn eru fyrst og fremst þjónar hagsmunahópa. Ágreiningur
þeirra snýst aðallega um hvaða hópum eigi að þjóna umfram aðra, „mínum“ eða
„þínum“, en að því marki sem þeir kunna að íhuga skipan samfélagsins í grund-
vallaratriðum, sem þeir gera sennilega lítið af, eru þeir sammála að mestu. Þeir
eru þess fæstir umkomnir að veita samfélaginu raunverulega leiðsögn, heldur
verða að meginstefnu til að láta sér nægja að sækja styrk til hagsmunahópa sem
þegar hafa komið sér í valdastöðu í krafti peninga eða möguleika til að beita
þvingunum, eða fleyta sér á tilfinningaöldum sem þeir verða varir við eða ná að
skapa. Vitneskja þeirra um stjórnskipunarreglur takmarkast að mestu við atriði
eins og kjördæmamörk og þingmannafjölda, og það er þeim líka alveg nóg. Að
því er ég fæ best séð gætir stjómmálahæfileika þeirra mest í ýmis konar fram-
kvæmdastjóm, en auk þess í orðalist af ýmsu tagi. Starfshæfni Alþingis er slík,
svo að eitt dæmi sé nefnt, að með reglulegu millibili taka samtök atvinnurek-
enda og ASI að sér að semja við ráðherra um lagasetningu á sviði atvinnu- og
skattamála, sem hinn formlegi löggjafi er síðan látinn stimpla. Ekki er nema
eðlilegt, að þeir sem utan hagsmunahópa standa skipti litlu máli við slíkar
aðstæður. Og hví skyldu þá hugmyndir um almennt atvinnufrelsi, eða ígrundun
um langtímaáhrif fyrir almenna borgara, sem ekki eru í öðrum félögum en þjóð-
félaginu og engir þrýstihópar skipta sér af, hafa vafist fyrir stjórnmálamönnum
þegar allt í einu varð að takmarka aðgang að íslenskum fiskimiðum?
Hinar virðingarverðu skýringar eru þær, að vegna skýringa sem fyrri flokkn-
um tilheyra kom það yfir hina kjömu löggjafa sem þruma úr heiðskíru lofti á
nokkrum kvöldfundum rétt fyrir jól 1983, að verða að framselja til ráðherra
vald til að takmarka aðgang að íslenskum fiskimiðum. Þegar svo var komið var
eðlilegt, að taka yrði tillit til þeirra sem þegar stunduðu útgerð. Annars hefði
orðið að gera fjárfestingar fjölda manna, sem ærlega hafði verið aflað, verðlitlar
eða verðlausar. Fulltrúar samfélagsins höfðu komið því í þá stöðu að verða að
heimila þeim einum að stunda fiskveiðar. Það var því nauðsyn, sem frá vissu
sjónarmiði kann að hafa helgast af neyð. Við neyð verður jú að bregðast, hvort
sem rekja má hana til hæfni, forsjálni og visku löggjafans sjálfs, eða einhvers
annars, svo sem heimsstyrjaldar, eins og fyrr á tíð þegar vikið var frá stjórnskip-
unarreglum. Að þessu gefnu áttu þau vatnaskil, sem urðu með tilkomu fisk-
veiðistjórnkerfisins, sér ekki stað þá strax, heldur miklu fremur með því að ekki
var í beinu framhaldi af þessu hafist handa um að koma í veg fyrir varanleika
373