Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 13

r
13
hrylling, og þeim er oft tilhugsunin lil þessa ærið nóg. Enda
segja menn oft, að þeir megi ekki hugsa til einhvers svo,
að þá hrylli elcki við þvi.
IV. Hræðsla og flótti. Ofl hræðast bæði menn og skepnur
það, er vakið hefir óbeit þeirra eða andstygð. En hræðsluna
og ilóttatilhneiginguna telur Mc. Dougall einhverja frumleg-
ustu tilfinninguna og helstu eðlishvötina. Er auðvitað lítil
ástæða til þess. En hræðslan er flestum skepnum nauðsyn-
leg, er i nauðirnar rekur, því að fáar eru þær lífsverur, er
ekki hljóta að hræðast eitt eða annað sjer yfirsterkara, ef
þær eiga ekki að ana út í opinn dauðann. En þegar
hræðslan grípur hvort heldur er menn eða skepnur, veldur
hún tiðast því, að þær taka til fótanna og flýja eins og fæt-
ur toga. Auðvitað gripur hræðslan oft til annara ráða, eins
og síðar mun verða sýnt (i IV. kafla); og er menn verða
eins og örvita af hræðslu, geta þcir ekki einungis orðið
agndofa, heldur og hnigið niður i sömu sporum. En samt
sem áður er og verður flóttatilhneigingin eilthvert helsta til-
tæki hræðslunnar.
V. Reiðin — árás og vígaiuóður. Maður skiftir oftast nær
skapi og reiðist við mótspyrnu og mótþróa, hvort sem nú
er um það að ræða, að maður getur ekki komist undan
þvi, sem maður hefir óbeit og andstvgð á, eða hitt, að
manni er varnað þess, sem mann langar i. Skepnur reiðast
t. d. iðulega og slá þá, klóra og bíta, ef einhver truflar
matfrið þeirra eða gerir sig líldegan til að ræna þær matn-
um. En er skepnur snerra sig hver framan í aðra, sækja
þær í sig veðrið og fyllast vigamóði, enda búast þær þá til
áhlaups og árásar hvor á aðra. En tilgangur þessarar eðlis-
hvatar er ol'tast nær sá að reyna að koma því, sem maður
á i höggi við, á knje eða brjóta það alveg á bak aftur.
VI. Sorg og 8Öknuður — strok og rás. Mc. Dougall vill
ekki viðurkenna, að sorg og söknuður megi teljast til l'rum-
kenda manna og dýra, en þar hygg jeg að honurn skjátlist
slórlega. Sorgin er t. d. ekki síður frumleg en reiðin, og
geti hann talið reiðina, sem þó stafar venjulegast að eins af
því, að stemdir eru stigir fyrir einhverri eðlishvöt manna eða
viðleifni, til frumlegra tilfinninga, þá má ekki siður telja
sorgina til þeirra, sem vaknar við missi þess, er maður
hefir mætur á. Enda má sanna það bæði beint og óbeint,
að sorgin sje frumkend. Dýr syrgja og sakna, þótt sorg
þeirra sje ekki jafn-langæ og hjá manninum. Þau syrgja