Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 99

99
helst fram og hvenær fer honum aftur? Það liggur í því,
sem þegar hefir verið sagt. Honum fer helst aftur, þegar
hann þjónar einstökum girndum sínum og geðshræringum,
einkum þó ef hann gerir þelta til langframa, og þá hrynur
skapgerð hans smám saman í rústir. En honum fer fram að
sama skapi og einhver langdræg hugð, sem hefir auga-
stað á einhverju fjarlægu og þó ginnandi takmarki, hefir
heillað hug hans og fær hann lil þess að gefa sig a 11 a n
og óskiftan að því, svo og til þess að stefna sí og æ í
sömu áttina. Þessi langa sókn eftir markmiðinu stappar í
mann stálinu, gerir mann staðlyndan og nokkurn veginn
öruggan i framsókn sinni. En þetta stælir aftur alla skapgerð
mannsins, gerir hana innviðatrausta og hleður stundum úr
henni höll háa og fagra, þar sem hátt er til lofts og vítt lil
veggja og útsýnið þó öllu fegra. Því að sjaldan finst manni
hugsjóninni fyllilega náð, og alt af hvetur hún mann til
nýrrar áreynslu. Og þó á hin þróttmikla, einráðna og ein-
beitta skapgerð einnig á hættu að staðna eða jafnvel daga
uppi, nema hún sje þá bundin því víðsýnni hugð. Og hætt
er við að skapgerðin, þóll hún verði hæði föst og einbeitt,
verði ekki góð nje göfug, nema hún sje það annaðhvort að
upplagi eða hafi lært að lúta yfirumsjónarmanni sálarlífsins,
næmri og vel þroskaðri, siðavandri samvitsku.
En jeg ætlaði ekki að fara að skrifa hjer um skapgerð
manna og þróun hennar. Jeg vildi að eins benda á, hvert
tilfinningalíf manna stefndi, að það stefndi jafnan í áttina til
einhverrar ákveðinnar skapgerðar og að hún inótaðist Iielst
af hinni ríkjandi liugð manns og tilhneigingu. En spurning-
in um skapgerð manna og þróun hennar er eilthvert hið
mikilvægasta og þó jafnframt vandamesta viðfangsefni sálar-
fræðinnar, því að undir hinni endanlegu skapgerð mannsins
er öll velferð hans komin. Undir henni er það komið, hvorl
nokkuð eða ekkert verður úr manninum. Þvi væri það ekki
óþarfasti maðurinn, sem gæti gefið mönnum einhver drög
til skapgerðarfræði (Cliaraclerologi). Og hver veit nema
einhver verði til þessa, áður en mjög langir tímar líða.
Jeg ljet svo ummælt í niðurlagi sálarfræði minnar, að vilj-
inn væri veigamesta allið í sálu mannsins og að rjett á litið
væri hann ekki annað en v i ð 1 e i t n i m a n n s i n s t i 1 s i -
feldrar sj áIfsþr ó u n ar. Nú langar mig þessu til stuðn-
ings að tilfæra nokkur orð eftir Ibsen, er hann ritar í einu
brjefi sinu til B j 0 r n s o n ’s: