Árbók Háskóla Íslands

Árgangur

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 69

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 69
G9 samkendir fjTÍr sjónir, er fara á undan lnigðunum og meira að segja stundum geta orðið að undirstöðu þeirra. Sem dæmi þessara tilfinninga mætti nefna það, sem vjer i dag- legu tali köllum »hrylling«, fyrirlitningu, undrun, aðdáun og lotningu, svo og þær tilfinningar, er Mc. Dougall taldi til frumkenda, auðmýkt og stærilæti. Hryllingur. í III. kaila sáum vjer, að liinn eiginlegi hryllingur var frumhvöt sú eða andæfing, er leiddi af allri ógeðslegri viðkomu. En það, sem vjer i daglegu tali nefnum »hrvlling«, er samsett tilfinning, samkend, orðin til úr óbeit og hræðslu. í*á er vjer segjum, að oss hrylli við einhverju, þá meinum vjer með því í fyrsta lagi, að oss finnist það afskaplega ljótt og viðbjóðslegt, svo að það veki óbeit vora eða andstygð, og í öðru lagi, að vjer hræðumst að eiga nokk- ur mök við það. Þannig getur það, er vjer nefnum sama nafni, verið ýmist frumhvöt eða samselt tilfinning, og er það eitt dæmi þess, liversu málvenjan er í mörgu lilliti óákveðin og ónákvæm. Fyrirlitning. Það, sem vjer nefnum fyrirlitning, er stund- um tviþætl samband eða samruni af óbeit og reiði og stundum þriþætt samband af óbeit, reiði og yfirlæti. Ef vjer fyrirlítum eillhvað eða einhvern, er fyrsta tilfinning vor sú að forðast það eða sneiða hjá því. En ef vjer fáum ekki sneitt hjá því og það leitar fremur á oss en undan, vekur það reiði vora, svo að vjer erum þess albúnir að brjóta það á bak aftur. En er vjer förum að alhuga það nánar og sjáum, hversu litilmóllegt það er, fyllumst vjer oft eins konar yfirlæli, svo að oss finst sem vjer gelum ekki »lagt oss niður við það«, en af því sprellur einmilt fyrirlitningin. Ef vjer nú sem dæmi samkendanna tökuni aðrar tilfinn- ingar, sem virðast vera þessum andstæðar, eins og t. d. undr- un, aðdáun og lotningu, þá sjáum vjer, að þær eru í raun rjettri samsettar á líkan h.átt, en úr gagnólikum lilfinningum. Undrun. Oft er undrunin i fyrstu ekki annað en samruni af furðu og forvitni, en líðast blandast hún þó einnig að- d á u n i n n i á því, hversu eitthvað sje nýstárlegt, fallegt eða mikilfenglegt, og þó dularfult. Stundum getum vjer þó líka undrast, hvað eilthvað sje lítilmótlegt, sem oss fanst eillhvað í varið i l'yrstu, en þessi tegund undrunar spreltur þó frekar al' vonbrigðum. Eiginleg undrun verður jafnan að undrast eitlhvað, sem luin skilur ekki og þó finst mikið til um. Undrunin er nefnilega snúin úr þrem þáttum: furðu, aðdáun
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106

x

Árbók Háskóla Íslands

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árbók Háskóla Íslands
https://timarit.is/publication/588

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.