Árbók Háskóla Íslands

Árgangur

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 19

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 19
19 I. Óvæni, felmtur, furða. Litum þá fyrst á það, sem virðist vera frumlegast og koma fyrst fyrir og áhöld eru jafnvel um, hvort nefna beri tilfmning eða ekki. óvara- eða óvæniskendin. í fyrslu virðist þessi snögga og oft sterka aðkenning, sem maður fær, þegar manni verður hverft við, ekki hafa í sjer fólgið það, sem annars einkennir allar tilfinningar, en það eru þægindin og óþægindin, geð- feldnin og ógeðfeldnin. Þó bregður þessari aðkenningu mjög fljótt til annarshvors; hún verður annaðhvort að ógeðfeld- um felmti eða gleðilegri undrun. Frumlegustu kendina nefni jeg þetta af því, að hún kem- ur einna fyrst yfir mann. Þegar maður er óviðbúinn, þegar eitthvað kemur manni á óvart eða óvænt, þá er sagt, að maður verði hissa, hlessa, forviða eða jafnvel agn- dofa; en nafnorð eigum vjer ekki enn til á íslensku yfir þetta, þótt aðrar þjóðir viðhafi það svo að segja í öðru hverju orði. Danir nefna þetta: Overraskelse, Þjóðverjar: Ueberraschung, Frakkar og Englendingar: surprise; en hvað eigum vjer að kalla það? Af því, sem viðhaft er í daglegu tali á islensku, kæmist ef til vill viðbrigði og hnykkur næst þvi, sem við er átt. En þetta táknar frekar, hvernig manni verður við og viðbragðið, en sjálft sálarástandið. »Overraskelse«, »surprise« á ekki að tákna annað en þetta, að eitthvað komi manni óvænt eða óvörum. Nú koma orðatiltækin »úvara-gestur« og »úvara-tilfelli« fyrir í fornu máli, og því sje jeg ekki betur en að þelta mætti nefna: óvara, úr því að það á að tákna, að eitthvað komi manni á óvart (sbr. orðin: vari, fyrirvari, eftirvari), eða þó lieldur það, sem mjer þykir snotrara: óvæni. Það táknar og, að eitthvað komi að manni óundirbúið og óvænt, og mundi fara vel á því í ýmsum orðatiltækjum, eins og t. d. ef mað- ur segði: þetla var mjer hreinasta óvæni. Ekki þarf endilega i þetfa að leggja það, að maður hafi vænt einhvers annars og ekki þessa; í orðinu liggur að eins það, að eitthvað komi manni óvænt. Furðu og undrun má ekki nefna þetta af þvi, að þau orð tákna hærra stig svonefndra vitkenda, og »for- viða«, sem landlæknir G. Björnson hefir slungið upp á
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106

x

Árbók Háskóla Íslands

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árbók Háskóla Íslands
https://timarit.is/publication/588

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.