Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 95

95
XII. Hneigðir manna og skapgerð.
I3að á nú ekki við í þessu sambandi, þar sem aðallega er
um tilfinningalífið að ræða, að hafa langt mál um hneigðir
manna. En þar eð nú hugðir vorar, undir eins og þær
fmna sjer ekki fullnægt, verða að hneigðum, að lilhneiging-
um, fýsnum og ástríðum, verður ekki hjá því komist að
henda á þetta nokkuð hetur og jafnframt að sýna fram á,
hversu hneigðirnar, sjerstaldega er þær verða að ástriðum,
geta mótað alla skapgerð vora.
Sjái maður eitthvað eða detti manni eitthvað það í hng,
sem manni mundi þykja fengur eða slægur i, vaknar hjá
manni livöt lil þess að koiuast yfir það. Takist það ekki
þegar i stað, verður hvötin að ósk, og eftir því sem horf-
urnar eru ýmist vondar eða góðar, vekur óskin hjá manni
ýmiss konar horíkendir (shr. II. kaíla). Ef óskin magnast,
verður hún að löngun eða ílöngun. Og magnist hún
enn meir, verður hún að þrá, sem samkvæmt upprunalegri
merkingu orðsins táknar einmitt þetta, að maður óski sjer
einhvers »í þrá«, í erg og gríð. Magnist þráin enn meir,
verður hún að fýsn, og fýsnin loks að girnd eða á-
fergju, þá er henni hefir verið fullnægt hvað eftir annað
og maður er orðinn verulega sólginn í eitthvað. Og stríði
girndin á mann í tíma og ótíma, svo að maður geti ekki
lengur við hana ráðið, verður hún loks að ástríðu, en
það er hámark hverrar mannlegrar tilhneigingar. Þessi þró-
un og mögnun hneigða vorra stafar öll af þvi, að maður
finnur sjer ekki fullnægt og að meiri eða minni hömlur
hafa verið Iagðar á þægingu þarfarinnar, hver sem hún nú
er. Ef engir örðugleikar væru á því að fá þörfum vorum
fullnægt, mundum vjer naumast finna til annars en augna-
hliks óska, er væri fullnægt jafnskjótt og þær kæmu upp í
huga vorum. En hjer sem víðar eru það einmitt örðugleik-
arnir, sem ýta undir þróunina, örva hana og magna. Örð-
ugleikarnir gera meðal annars það að verkum, að menn
fara að hugsa um tækin, ráðin til þess að þægja þörfum
sinum, og verða fyrir bragðið því ráðsvinnari, þvi meiri
sem örðugleikarnir eru og þvi meira sem mönnum er i