Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 14

14
nfkvæmi sín og fjelaga, að minsta kosti um stund, og leita
þeirra þá. Eða hver hefir verið svo við fráfærur hjer á
landi, að honum geti dulist það, er hann heyrir jarminn í
ánum og lömbunum og sjer hversu fjeð rásar, að ærnar
sakni lamba sinna og lömbin ánna? Og hver þekkir ekki
mýmörg dæmi þess, að hestar sakni svo álthaganna, að
þeir strjúki óraleiðir til þess að komast heim aftur? Og að
hundar geti syrgt og saknað lnisbænda sinna, er víst al-
kunna. Það er ekki tóm þjóðsaga um hundinn »Trygg«, er
Grimur Thomsen orti svo fagurlega um, að loks liefði legið
hungurmorða á leiði húsbónda síns. Það er því enginn efi
á því, að skepnur geta bæði syrgt og saknað, og til þessarar
tilfinningar svarar strok- og ráshvötin, sem einmitt beinist
að því, að komast þangað aftur, sem mann fýsir, eða að ná
aftur fundum þess, sem maður saknar. Það er einmitt eðli
saknaðarins að þrá endurfundi. Og ekki ætti að þurfa að
færa neinar sjerstakar sönnur á, að sorg og hrygð sje ein af
frumlegustu tilfinningum mannsins. En Mc. Dougall til geðs
og lil þess að fullnægja hinum prófsteininum hans, mætti
þó benda á það, að hrygð og þunglyndi eru einhver tíðustu
fyrirbrigðin í byrjandi geðveiki.
VII. Kætin og gleðilætin. Sama máli er að gegna um
gleðina; Mc. Dougall vill ekki heldur viðurkenna, að hún
sje frumleg tilfinning. En kætin kemur einmitt helst í Ijós,
þegar maður hefir saknað einhvers og sjer það aftur, eða
fær það, sem mann hefir lengi tangað í. Þá leyna sjer ekki
heldur fagnaðailætin. En að gleðin sje ein hinna frumlegu
tilfinninga, sem einnig skepnunum sje eiginleg, má meðal
annars marka á þvi, hversu greinilega bæði kætin og fagn-
aðarlætin koma í ljós t. d. hjá hundum, er þeir fagna hús-
bændum sínum eða kunningjum. Þá dingla þeir rófunni,
llangsa og flaðra upp um þá og vita naumast, hvernig þeir
eiga að lála ánægju sína í ljós, eða, eins og svo vel er að
orði komist á íslensku, — »kunna sjer ekki læli«. Kætin
kemur og greinilega í Ijós í leikjum bæði barna og dýra,
svo að það virðist litil ástæða til að útrýma henni úr flokki
frumkéndanna, cnda þótl hún væri nú ekki bundin neinni
sjerstakri eðlislivöl freniur en bæði reiðin og sorgin. Og þó
hefir Shand, eins og siðar mun sýnl (í VII. kafla), bent á
eina tilhneigingu, sem er gleðinni eiginleg, að halda fast við
bæði gleðiefnið og gleðigjafann, á mcðan hann veitir manni
nokkra ánægju, og meira að segja að elta hann á röndum,