Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 70

70
og forvitni og ber misjafnlega mikið á þáttum þessnm,
eftir því hvernig á stendur. Verði aðdáunin ofan á, getur
undrunin orðið að blindri aðdáun í tilbeiðslu og trú.
En verði aftur á móti furðan ofan á, vekur hún forvitnina,
sem þá oft verður að ákafri fróðleiksfýsn. Eftir þessu
eru til tvær tegundir undrunar, önnur sem lýsir sjer í að-
dáun, tilbeiðslu og trú, og hin, sem lýsir sjer í sífeldri sann-
leiksleit. Orðtak annarar er tíðast: oremus! — látum oss
biðja! — en orðtak hinnar rogemus! — Iátum oss spyrja!
Sú undrun, sem verður að blindri aðdáun, slöðvar hugann
og vaggar sálinni í svefn. En sú undrun, er vekur sístarf-
andi fróðleiksfysn, örvar hugann og hvetur og heldur sálinni
sívakandi. Þegar fróðleiksfýsnin er orðin svo sterk, að hún er
orðin að sjálfstæðum þætti í sálarlífi mannsins, er hún orðin
að hugð (seniiment), sem beinlínis hefir sett sjer það mark-
mið að auka þekkingu sína sem mest má verða á Jleiri eða
færri sviðum. En að hún sje þá orðin að hugð, að tilfinn-
ingakerfi, má marka af þvi, að lnin hefir þá tekið flestar
hinar frumlegu tilfinningar og tilhneigingar í þjónustu sína,
fyrst og fremst forvitnina, löngunina til þess að fræðast, og
þá einnig flestar frumkendir. I’ví að sá fróðleiksfúsi gleðst
yfir öllu þvi, er eykur þekking hans, hryggist yfir því, að
la ekki að læra, hræðist það og reiðist þeim, er stemmir
stigu fyrir lærdómi hans, og vonar bæði og kviðir, eflir því
hvort útlitið er vænlegt eða kviðvænlegt fyrir frekari fram-
förum og lærdómi, Þetta er því greinilegt tilfinningakerfi, er
þjónar einni og sömu liugð, áhuganum á að fá að mentast
og fræðast. En rekjum nú fyrst nokkrar fleiri samkendir,
áður en vjer förum að kynnast hugðunum nánar.
Aðdáun. Vjer sáum, að aðdáunin var einn þáttur undrun-
arinnar, en hvað er hún sjálf? Er hún frumkend eða sam-
kend? Þegar vjer dáumst að einhverju, segjum vjer oft: »En
hvað þetta er fallegt! — En hvað þetta er vel gert! — Hvernig
fórstu að þessu?(( — Og maður metur ósjálfrált höfund eða
höfunda þessara aðdáanlegu verka mikils, fyllist jafnvel Iotn-
ingu fyrir þeim, t. d. fvrir guði og náltúrunni, er maður
virðir lýrir sjer öll »náltúrunnar furðuverk«. En þelta sýnir,
að jafnframt og manni finst mikið til um eitlhvað eða ein-
hvern, finnur maður til lítilmótleika og vanmáttar sjálfs sín,
og því er liklegt, að aðdáunin sje samruni furðu og auð-
mýktar.