Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 79

79
og ýmislegt annað, og fyrir þær getur það sett sig í spor
og kjör annara og fundið til með þeim. En af því að
því finst svo mikið til um þá fullorðnu, gengst það fyrir lofi
þeirra og lasti, og álit þeirra á þvi sjálfu skapar lijá þvi
hugmyndina um það, að það muni hafa ýmsa kosti og lesli
til að bera. En jafnframt fer ábyrgðartilflnning þess fyrir
boð og bann annara að þróast, og það fer að fá hugmynd
um, hvað það megi og megi ekki gera.
l’etta eru svo merkileg tímamót í sálarlífi mannsins, þar
sem liann yfirgefur fyrsta stigið, stig binna ósjálfráðu eðlis-
hvata, og fer að komast á annað stigið, ögunarstigið, að það
verður að setja sjer það fyrir sjónir með Ijósu og skýru
dæmi.
Hugsum oss þá drenghnokka, sem beflr fundið eitthvað
mælilegt i skáp heima hjá sjer. Hann stingur því óðar upp
í sig. Hann leitar þangað aftur í hvert skifti, sem hann fer
að langa í það, og þetta mundi einnig hver skepna gera. En
ekki er nóg með það. Þótt strákurinn sje í öðrum enda
hússins, leitar hann skápsins, undir eins og hann fer að
langa í góðgætið, af því að hann m a n eftir þvi. Og hafi það
verið flult til, leitar hann að þvi. Sje það sett hærra en svo,
að hann nái þvi, skýtur hann undir sig skemli eða kislli; og
dugi það ekki, þá stól. Sje skápurinn lokaður, leitar hann
að lyklinum og alt þetta gerir hann alveg »samvitskulaust«
til þess að lullnægja eðlishvöt sinni. En hafi honum verið
hannað þetta og það kallað »ljótt«, »stuldur« og öðrum
illum nöfnum og honum heitið ráðningu, ef hann geri þetta
aftur, þá kemur hræðslan upp í honum; og standist hann
ekki freistinguna að heldur, reynir hann að dyljast og jafn-
vel að skella skuldinni á aðra, en til ábyrgðar á gerðum
sínum er hann samt áreiðanlega farinn að finna, svo og
þess, að hann eigi að standa reikningsskap ráðsmensku sinnar.
Þó er það einkum lof og last annara, sem gefur barninu
eins og spegilmynd af sjálfu sjer. Fyrir lofið fær það þá
hugmynd, að það sje gott og geti verið ánægt með sjálft sig;
fyrir lastið þá hugmynd, að því sje að ýmsu leyti ábótavant.
En hvort sem heldur er, fer nú sjálfshugðin að lýsa sjer í
því, að góða barnið fer að vilja vera gott og jafnvel betra,
svo að það ávinni sjer enn meiralof; en fyrir lastið stælist oft
hitt harnið í þrjótsku sinni og kergju og hugsar sem svo:
»Ilt er að heita strákur og vinna ekki til þess!« Alt af hafa
börn þó einhvern geig af álasi og hirtingu sjer eldri manna.