Árbók Háskóla Íslands

Árgangur

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 97

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 97
97 Annars hefir þetta viljaval mannsins fordæmi sitt og fyrirmynd í sjálfri ihyglinni, þegar maður er að hugsa, reyna að ráða fram úr einhverju af hinum andlegu viðfangsefnum sínum. Þá hremmir athygli manns jafnan helst þá hugsun úr hinu ósjálfráða hugarreiki manns, sem hún hjrggur að helst geti komið að haldi til þess að ná markmiðinu og ráða fram úr vandkvæðunum. Hefi jeg nefnt þetta hug- grip (apperception) í sálarfræði minni, af því að það er eins og hugurinn grípi það eða hremmi úr hugarreiki sínu, sem hann helst þarf með í það og það sinnið.1) Nú á einmitt eitthvað svipað eða i raun rjettri það sama sjer stað í viljavali manns eins og í þessu hugvali, því að maður velur þó jafnan fyrst í huga sjer. Hugðin Iiefir þegar sett manni eitthvert markmið, og svo er manni með ráð- kænsku sinni ætlað að linna leiðirnar eða tækin til þess að ná þvi markmiði. Sje nú löngun manns sterk, lætur maður ekki segja sjer þetta tvisvar, heldur er rnaður eins og vak- inn og sofinn i að þægja þörf sinni á einn eða annan hátt. Valið er nú tíðast í því fólgið, að hver velur sjer líkt, eins og hver elskar sjer líkt, þ. e. velur það, sem honum líkar best. Hjer er því um eins konar andlega tillíking (assimilaiion) að ræða. Nautnaseggurinn velur nautnina, sá ágjarni gróðann, sá glæplundaði glæpinn o. s. frv., en hinn hygni maður það, sem hyggilegast er, og hinn siðavandi það, sem hann telur rjettast og göfugast. Hin rikjandi til- hneiging í skapgerð mannsins veldur því jafnaðarlegast, livað hann velur sjer og hverja leiðina hann helst stefnir. Og þegar þessi ríkjandi tilhneiging er orðin sterk, er mað- urinn eins og vakinn og sofinn í að fullnægja henni. Hann er orðinn henni samdauna, jafnvel orðinn hálfgerður eða algerður þræll hennar, áður en hann veit af. Þó fer þella nokkuð eftir þvi, hvers konar ástriðu maðurinn helst þjónar, því að sumum ástríðum manna er, eins og sýnt mun verða, þannig farið, að þær gera mann frekar að frjálsum mönn- um en þrælum. En fyrir þetta síendurtekna val þroskast nú skapgerð mannsins æ meir og meir í einhverja ákveðna átt og sjálfs- vera hans mótast að sama skapi og í sömu áttina. Naulna- seggurinn, sá ágjarni og sá glæplundaði verða æ því »forhert- ari í syndinnk, eftir því sem lengra líður; en sá hygni og 1) Sbr. Alm. sálarfræði, bls. 228. 13
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106

x

Árbók Háskóla Íslands

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árbók Háskóla Íslands
https://timarit.is/publication/588

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.