Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 78

78
fær hann fyrst, cr hann fer að greina líkama sinn frá um-
hverfinu. En prófsteinninn fyrir þvi, hvað heyri líkamanum
til er það, að barnið finnur til í líkama sinum og limum
og fer því að huga að honum, gæta hans betur en hlutanna
fyrir utan sig, sem það getur farið með eftir þvi sem það
megnar án þess að hafa nokkur óþægindi af. Fyrsta hug-
mynd mannsins um sjálfan sig er því um hina 1 i k a m 1 e g u
sjálfsveru sina. En fyrir brask sitt og bjáslur fer barnið
og að fá hugmynd um það, að það sje sjálfstæð starfandi
vera, er geti valdið hinum og þessum breytingum i um-
hverfinu. Alt þetta rennur saman i óljósa hugmynd um
sjerstaka, sjálfslæða veru með hinum og þessum hæfileikum
og tilhneigingum. En hugmynd þessi er enn næsta þoku-
kend, og enn gerir barnið sjer naumast grein fyrir öðru en
því, sem það finnur til á hinni líðandi stund.
Ef nú barnið lifði ekki í samfjelagi við sjer eldri og
reyndari menn, mundi það naumast fá aðrar eða greinilegri
hugmyndir um sjálft sig en þær, sem gætu þróast upp af
lifskendum þess og tilhneigingum. En nú elst barnið upp
með sjer eldri og reyndari mönnum, undir áhrifum þeirra
og aga. En fyrir þetta fær það hugmynd um sjálft sig sem
einn af mörgum, öðrum eldri mönnum undirgefið, og þá
einnig hugmynd um hið margvislega samneyti sitt við þá.
En við þelta þróast hugmynd þess um hina fjelagslegu
sjálfsveru sína og sinn eigin innra mann.
Ungbarnið gerir í fyrstu engan greinarmun á lifandi og
dauðu, á mönnum og munum. En það fer þó brált að taka
betur eftir manneskjunum í kringum sig en hlutunum, af
því að þær eru altaf á iði og sljái kringum það, gefa sig að
því og þægja þörfum þess. Fer jafnvel svo áður en varir, að
barnið fer að blása lifi og sál í hlutina og hugsa sjer þá í
liki lifandi vera. En af þessu stafar öll æfmtýratrú barna og
lítlþroskaðra manna og hinar kynlegu hugmyndir þcirra um,
að alt sje lífi og sálu gætt líkt og maðurinn. Uað er fyrst
nokkuð löngu síðar, að barnið fer að greina almennilega
milli þess, sem er líllaust og lifi gætt. Helsta hugðarefni þess
er fyrst og fremst alt, sem lifir og hrærist, menn og skepnur,
atferli þeirra, látbragð og látæði. Og auk þess, sem það er
sifelt að reyna að þægja sínum eigin þörfum, reynir það á
allan hátt að slæla og herma eftir hinum fullorðnu bæði í
orðum og athöfnum, og einhver heitasta ósk þess er að
verða »stór«. En fyrir eftirhermur sinar lærir barnið málið