Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 24

24
|)ó kvelur forvitnin þá svo mjög, þótt þeir sjái ekki néma
dauðon snák og últroðinn, að þeir eru langa-lengi að hring-
sóla í kringum hann og seijast loks á hækjur sínar í liæfi-
legri fjarlægð umhverfis hann og einhlína síðan á hann.
Öllum þessum skepnum virðist forvitnin vcra meðfædd eðl-
ishvöt, er vaknar við alt, sem þeim þykir nýstárlegt og vek-
ur furðu þeirra. En hjá manninum er hún í fyrstu að eins
óákveðin eðlishneigð (disposilion), því að manninum er svo
farið i þessu, sem svo mörgu öðru, að hann þarf að læra
llest af þvi, sem útheimtist til þess að hann geli svalað for-
vitni sinni. Hann þarf t. d. að læra að samhæfa svo hreyf-
ingar augna sinna, að þau geli fylgst að að skoða hlutina.
Ifann þarf að læra að þreii’a og þukla og beila höndum
sínum lil þess að geta handfjatlað þá. Og hann þarf að læra
að skríða, ganga og hlaupá til þess að gela nálgast þá. En
forvitnin rekur hann til þessa, og ánemma l)eygist krókur-
inn lil þess, sem verða vill. Hað sjest l)est á því, hversu
gjarnt ungbörnum er á að lála alt upp í sig, og sýnir það
jafnframt, að forvilnin eins og raunar ílest annað er i fyrstu
orðin lil i þágu endurnæringarþarfarinnar. Annars getur for-
vitnin sprottið af ýmsum hvötum og blandast ýmiss konar
tilfinningum og tilhneigingum. Oft er hún blönduð geig,
hræðslu og kvíða, og stundum getur hún jafnvel sprottið af
vígahug, hatri og hefnigirni, eins og t. d. er menn og skepn-
ur liggja í launsátri og njósna þaðan um bráð sína eða
fjandmenn. En líðast sprettur hún þó upp af furðunni, upp
af þörfinni og lönguninni til að verða einhvers vísari. —
Starið, glápið og gónið er fyrsti vottur forvitninnar; þá
koma augna- og handahreyfingar og loks likamshreyfingar,
sem allar miða að því að draga sig nær því til að grand-
skoða það, sem vakið hefir forvitnina, Þegar forvitnin mágn-
ast, verður hún að hnýsni. Menn hnýsast þá jafnvel í
það, sem þeim er óleyfilegt og þeim kemur ekki vitund við.
Er því hnýsnin fremur talin löstur en kostur. En vist er
um það, að bæði forvitni og hnýsni eru undirrót allra and-
legra framfara og geta af sjer, er frá líður og ofar dregur,
bæði undrun manna og aðdáun, fróðleiksfýsn þeirra og
þekkingarþorsta. En af því að þelta eru samsettar tilfinn-
ingar, sem nálgast jafnvel hugðirnar, eins og t. d. er maður
verður svo fróðleiksfús, að hann leggur alt annað í sölurnar
fyrir þessa ástríðu sína, — þá verðum vjer að geyma oss
þessar tilfinningar og víkja heldur eilthvað að þeim síðar.