Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Blaðsíða 10

10
Ýmislegt mælti nú flnna að þessari lýsingu Mc. Dougall’s
á eðlishvötunum, eins og t. d. það, að hann tekur það ekki
fram, að þær sjeu í fyrstu ekki markmiðs síns meðvilandi.
En sleppum nú því og höldum áfram að kynna oss mál-
stað Mc. Dougall’s.
í hverri eðlishvöl er nú, að hans áliti, bæði skyn, tilfinn-
ing og vilji, þólt lífsveran hafi að svo komnu enga hug-
mynd um markmiðið fyrir breylni sinni eða tilgang hennar.
Hún skynjar sem sje og tekur eftir því, sem vekur hjá
henni eðlishvötina; og þelta, sem lnin skynjar, kemur henni
í ákveðið skap eða jafnvel geðshræringu; en svo veldur
geðshræringin því,- að hún ýmist hænist að því eða forðast
það, sem hún skynjar, eða andæfir þvi á einn eða annan
hált með hreyfifærum sínum. Nú getur bæði skynstarf
skynstöðvanna og hreyfislarf vöðva vorra breytst og marg-
faldast eflir því, hversu mörg og ílókin áhrifin verða og
andsvörin við henni, og eðlishvötin breytst að ytri ásýndum
að sama skapi. En hið innra, í tilfinningunni, sem að lík-
indum hefir aðsetur sitt í hinnm óæðri heilastöðvum (basal
ganglia), er eðlishvötin að mestu leyti söm við sig og hefir
þvi yfirleilt sömu áhrif á líffærin, bjarta, lifur og lungu,
innýfli, æðar og kirtla, hvort heldur er á mönnum eða dýr-
um. Menn geta t. d. tamið sjer og vanið sig á ýmiss konar
háttalag til þess að verjast þvi, sem þeir hræðast, á einn
eða annan hátt; en þeir geta naumast varist hræðslunni hið
innra, og hún er jafnan söm við sig og sjálfri sjer lík hæði
á mönnum og dýrum. Og menn geta ekki varist hræðslu-
merkjunum, að þeir hrökkvi við, geri ýmist að blána eða
blikna, og að hjartað fari að slá örara, er þeir verða hrædd-
ir. En þetta er einmitt lilfinningahliðin á þessari eðlishvöt,
varnarhvötinni eða hvað við eigum að kalla hana, og
hræðslumerkin sýna oss einmitt, hvar hræðsluna er að
finna bæði hjá mönnum og skepnum. Líku máli er að
gegna um allar aðrar eðlishvatir.
Svo langt getum vjer nú fylgt Mc. Dougall og verið
honum samdóma, þótt það sje auðvitað að eins sennileg til-
gáta og aldrei unt að sanna til fulls, að tilfinningarnar geri
vart við sig hið innra hjá dýrunum, þótt tilfinningamerkin
lnð ytra, á og i líkamanum, sjeu glögg og ótvíræð. Þelta er
hængur, sem raunar öll sálarfræði á í höggi við, því að
enginn þekkir nema sjálfan sig hið innra og veit í raun
og veru ekkert um sálarástand annara. — En er Mc. Dou-