Árbók Háskóla Íslands

Årgang

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Side 19

Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Side 19
19 I. Óvæni, felmtur, furða. Litum þá fyrst á það, sem virðist vera frumlegast og koma fyrst fyrir og áhöld eru jafnvel um, hvort nefna beri tilfmning eða ekki. óvara- eða óvæniskendin. í fyrslu virðist þessi snögga og oft sterka aðkenning, sem maður fær, þegar manni verður hverft við, ekki hafa í sjer fólgið það, sem annars einkennir allar tilfinningar, en það eru þægindin og óþægindin, geð- feldnin og ógeðfeldnin. Þó bregður þessari aðkenningu mjög fljótt til annarshvors; hún verður annaðhvort að ógeðfeld- um felmti eða gleðilegri undrun. Frumlegustu kendina nefni jeg þetta af því, að hún kem- ur einna fyrst yfir mann. Þegar maður er óviðbúinn, þegar eitthvað kemur manni á óvart eða óvænt, þá er sagt, að maður verði hissa, hlessa, forviða eða jafnvel agn- dofa; en nafnorð eigum vjer ekki enn til á íslensku yfir þetta, þótt aðrar þjóðir viðhafi það svo að segja í öðru hverju orði. Danir nefna þetta: Overraskelse, Þjóðverjar: Ueberraschung, Frakkar og Englendingar: surprise; en hvað eigum vjer að kalla það? Af því, sem viðhaft er í daglegu tali á islensku, kæmist ef til vill viðbrigði og hnykkur næst þvi, sem við er átt. En þetta táknar frekar, hvernig manni verður við og viðbragðið, en sjálft sálarástandið. »Overraskelse«, »surprise« á ekki að tákna annað en þetta, að eitthvað komi manni óvænt eða óvörum. Nú koma orðatiltækin »úvara-gestur« og »úvara-tilfelli« fyrir í fornu máli, og því sje jeg ekki betur en að þelta mætti nefna: óvara, úr því að það á að tákna, að eitthvað komi manni á óvart (sbr. orðin: vari, fyrirvari, eftirvari), eða þó lieldur það, sem mjer þykir snotrara: óvæni. Það táknar og, að eitthvað komi að manni óundirbúið og óvænt, og mundi fara vel á því í ýmsum orðatiltækjum, eins og t. d. ef mað- ur segði: þetla var mjer hreinasta óvæni. Ekki þarf endilega i þetfa að leggja það, að maður hafi vænt einhvers annars og ekki þessa; í orðinu liggur að eins það, að eitthvað komi manni óvænt. Furðu og undrun má ekki nefna þetta af þvi, að þau orð tákna hærra stig svonefndra vitkenda, og »for- viða«, sem landlæknir G. Björnson hefir slungið upp á
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106

x

Árbók Háskóla Íslands

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Háskóla Íslands
https://timarit.is/publication/588

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.