Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 15

HUGUR
Sannleikur og suttungatnjöður
13
verkum þögla og reyna með þeirri kenningu að efla fagurfræði
Wittgensteins rökum, ættuðum frá Michael Polanyi. Og þá er best að
upplýsa lesendur um að hugmynd mín um þekkingu í skáldskap er
innblásin af starfsbræðrum mínum í Björgvin. Ég tala gagnstætt þeim
um þekkingu sem er fólgin í listaverkum en þeir hafa aldrei gert út á
þau mið. Lítum nú ögn á þeirra útgerð. Hugsum okkur að við hittum
einstakling sem aldrei hefur heyrt leikið á sembal og biður okkur um
að lýsa hljómi hljóðfærisins. Okkur vefst sennilega tunga um tönn,
hversu mótsagnakennt sem það kann að hljóma þá er þekking á
tónlist þögul. Þó var til undantekning sem sannaði regluna. Steinar
Sigurjónsson rithöfundur gat lýst kvartettum Beethovens svo unun var
að heyra en nú er hann farinn veg allra vega blessaður og lítil von til
þess að venjulegt fólk geti leikið þetta eftir. Þrautalendingin er sú að
gera kort af þessari þekkingu með aðstoð líkingamáls. Við getum
t.a.m. sagt „semball hljómar eins og millitegund milli píanós og
hörpu.“ Hafi viðmælandi okkar heyrt leikið á píanó og hörpu ætti
hann að hafa fengið þó ekki væri nema óljósa hugmynd um hljóm
sembalsins. Best er sjálfsagt að gefa viðkomandi sýnishorn af
sembalshljómi en sú er einmitt hugmynd þeirra Björgvinjarmanna að
auk líkingamáls séu handföst dæmi besta leiðin til að upplýsa fólk
um þögla þekkingu.
í þessu sambandi er vert að velta því fyrir sér hvers vegna við beit-
um gjarnan myndhverfingum þegar við reynum að fanga tónlist í net
málsins. Við tölum um „ljósan“ eða „djúpan" hljóm, þótt engum
heilvita manni detti í hug að halda því fram að hljómar séu ljósir eða
djúpir í verunni. Það fylgir svo sögunni að félagi minn, sem er öld-
ungis ómúsíkalskur, segir að aðeins glæstar og líkingaþrungnar lýs-
ingar Williams Heinesen og Romains Rolland á tónlist hafi fært sér
heim sanninn um töfra tónlistarinnar.
Við beitum einnig líkingamáli er við lýsum mannsandlitum. Við
segjum um Nonna að hann sé með „apafeis“ og að Gummi sé af-
styrmislegur í útliti. Sama gildir um lýsingar okkar á göngulagi,
nemandi minn einn sagði mér að hann gengi eins og þungstíg gömul
belja.
Þeir Björgvinjarskólamenn draga nú þá ályktun af þessum pæl-
ingum að líkingamál gegni mikilvægu hlutverki við miðlun þögullar
þekkingar. Þá er ekki úr vegi að minnast þess að líkingamál hefur