Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 76

74
Stefán Erlendsson
HUGUR
breytni, öfugt við þá skoðun Hegels að við mat á siðferðisgildi athafna
eigi hlutlægt framlag þeirra til þroskagöngu „hins hlutlæga Anda“ að
ganga fyrir „sérteknum einstaklingsréttindum.“ í samræðusiðfræði,
aftur á móti, víkur hin sjálfsverulega ætlun samkvæmt kenningu Kants
fyrir þeim sameiginlega vilja sem mótast við þátttöku í samræðum.
Þessi afstaða er ein skýringin á því að lengi vel skorti Habermas
(sérstaka) kenningu um stjómmál og hefur jafnvel átt í erfiðleikum
við að útfæra slíka kenningu, sem er vandamál sem hann á sameigin-
legt með Kant.78 En Habermas hefur nú ráðið (nokkra) bót á því með
bók sinni Faktizitdt und Geltung.19
Aðrir tveir meginkostir við samræðusiðfræði Habermas era til-
brigði við hegelsk stef. Þegar Habermas heldur því fram að það sé
aðeins í „sérteknum" skilningi sem við getum valið um það hvort við
tökum þátt í skynsamlegum rökræðum eða stöndum utan þeirra, vegna
þess að hvorki einstaklingur né samfélag fái staðist án samskipta sem
miða að gagnkvæmum skilningi eða samkomulagi, talar hann heg-
elskri tungu. í þessu samhengi þýðir „sértekinn“ fáránlegur eða merk-
ingarlaus, eins og fyrir Hegel, vegna þess að eitthvað hefur verið rofið
frá heildinni á gerræðislegan hátt.80 Að síðustu, lfkt og Hegel, skilur
Habermas ekki tilurð (A) frá hinu sögulega þróunarferli sem hefur
leitt til vestrænna nútímahátta þrátt fyrir að þetta lögmál sé hugsað
sem þversögulegur mælikvarði eins og hið skilyrðislausa skylduboð
Kants og rökræðureglurnar sem liggja (A) til grundvallar eru það
einnig. í stað hinnar „föstu“ algildishyggju kantískrar siðfræði kemur
sjónarhorn sem tekur tillit til sögulegra breytinga án þess að kröfunni
um algildi sé hafnað.81
78 Af fyrri verkum Habermas er helst fjallað um stjómmál í Legitimation Crisis og
The Structural Transformation ofthe Public Sphere. An Inquiry into a Category of
Bourgeois Society, þýð. T. Burger með F. Lawrence (Cambridge, Mass.: MIT
Press, 1989).
79 Between Facts and Norms, sérstakl. kaflar VII og VIII. Sjá einnig J. Habermas, Die
Einbeziehung des Anderen (Frankfurt: Suhrkamp, 1996).
80 „Discourse Ethics," s. 102.
81 Sjá umfjöllun Habermas í „Morality and Ethical Life,“ s. 203-209. Sjá einnig D.
Rasmussen, Reading Habermas (Cambridge, Mass.: Basil Blackwell, 1990), s. 56-
58.