Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 97

HUGUR
Gagnrýni opinberrar skynsemi
95
sem Rawls vill ræða. Þetta kemur greinilegast fram í því að Rawls
telur kenningu sína vera efni til skörunarsammælis með öllum alls-
herjarskoðunum og kenningum sem vert er að taka tillit til og virða í
velskipulögðu samfélagi. Slíkt sammæli verður að ná til allra skyn-
samlegra kenninga og skoðana eða öllu heldur að geta staðið við allar
skynsamlega skoðanir, skoðanamun og kurteislegan skoðanaágrein-
ing. Rawls færir nokkuð ítarleg rök fyrir því í Political Liberalism að
réttlætiskenning sín eða kennisetningar hennar séu efni til slíks skar-
andi sammælis og miðar hann þá rökfærslur sínar einkum við alls-
herjarkenningu Kants og telur sig sýna að hún ekki aðeins samrýmist
réttlætiskenningu hans sjálfs heldur falli kenningamar saman í sniði
og aðferðum eins og sjá má af því að þær eru báðar smíðisgripir
fremur en fundin dýrmæti. Þannig ber ekkert í raun á milli þeirra
Kants þegar horft er til þeirra efna sem Rawls takmarkar kenningu
sína við.
Sammæli það sem Rawls sér þama fyrir sér horfir með öðmm hætti
við hinum allsherjarkenningunum sem Rawls tekur einkum til skoð-
unar: trúarkenningum og nytjastefnunni. Menn sem fylgja annarri
hvorri þessara meginstefna sætta sig við réttlætiskenninguna vegna
þess að þeir eiga ekki kost á að ná fram miklu djúpstæðari og ítarlegri
skoðunum sínum um lögmál réttlætisins í þeim efnum sem Rawls vill
ræða. Þeir sætta sig því við kenningu Rawls sem besta fáanlega kost-
inn í samfélagi sem er fjölbreytt í eðli sínu og í raun, enda sjá hvorir-
tveggja fjölda trúfélaga og heimspekikenninga allt í kringum sig.
Það er einkum þrennt sem gerir mun þeirra Rawls og Kants. Það er
fyrsti greinilegi munurinn að umfjöllunarsvið Kants er miklu víðara
en svið Rawls. Kant fjallar um hið rétta í allri breytni og kennisetn-
ingar hans, og þá einkum grunnur þeirra í hinu óskilyrta siðaboði, taka
til alls þess athæfís sem yfirhöfuð hefur eitthvað siðferðilegt upp á sig
sem er líklega allt athæfí. Kennisetningar Rawls taka aðeins til þeirrar
breytni sem lýtur að stjómmálalegum, félagslegum og efnahagslegum
samskiptum manna og spinnast af samneyti þeirra í samfélagi sem
skoðað er sem vettvangur meðlimanna til að vinna saman að bættum
hag hvers og eins. Þannig er það margt annars siðferðilegt sem kenni-
setningar Rawls taka ekki á beint þótt réttlætislögmálin kunni að
snerta það óbeint eða í fjarlægari afleiðingum