Uppeldi og menntun - 01.07.2008, Síða 68

68
STARFSHæFnI kennARA
Hvers konar hæfni?
Áður voru dregnar ályktanir um æskilega starfshæfni frá sjónarhóli kennaranemanna
sem tóku þátt í rannsókninni. Ef niðurstöður eru á hinn bóginn skoðaðar í ljósi fræði-
legra skilgreininga á starfshæfni og fagmennsku kennara og rannsókna á persónulegri
hæfni kennara verður myndin af „æskilegri” starfshæfni verðandi kennara öðruvísi
og mun blæbrigðaríkari.
Starfshæfni kennara skilgreindi ég í upphafi greinarinnar sem þekkingu, færni og
eiginleika sem kennarar eru færir um að beita í starfi á markvissan og viðurkenndan
hátt miðað við aðstæður, félagslegt samhengi og fagleg viðmið.
Miðað við þessa skilgreiningu nægir ekki að nemarnir tileinki sér þekkingu; þeir
verða að vera færir um að deila þekkingunni með öðrum og beita henni í starfi með
faglegum hætti. Nemarnir hafa t.d. tileinkað sér vitneskju um kennarahlutverkið. Sam-
kvæmt skilgreiningu Vygotsky er námsferlinu ekki þar með lokið; þeir hafa innhverft
menningarlega vitneskju en eru ekki endilega færir um að breiða hana út og móta.
Vald á faglegu tungutaki starfsins er ein forsenda þess að svo megi verða (Vygotsky,
1978). auk þess er hæfnin háð sjálfstrausti eða því að einstaklingurinn hafi trú á eigin
getu til að ráða við viðfangsefnin (Bandura, 1997).
Hvað varðar fagleg viðmið þá er ábyrgðin á menntun og þroska nemendanna kjarni
fagmennskunnar (Dale, 2003) og því er haldið fram að slík ábyrgð sé víðtækari nú en
fyrir nokkrum áratugum (Hargreaves, 1998; Klette, 2002). Slík ábyrgð er ekki mjög
sýnileg í svörum nemanna og ekki heldur sjálfstraust (Brekke, 2008; Søndenå, 2008).
Spurningar vakna um það hvort persónulegt öryggisleysi nemanna sé það mikið að
þeir séu uppteknari af eigin frammistöðu en af námi og aðstæðum nemenda sinna.
í skilgreiningu minni á „persónulegri hlið“ starfshæfninnar vísa ég til mannlegra
eiginleika sem tengjast kennarahlutverkinu og hægt er að hafa áhrif á með kennaramenntun. í
framangreindum niðurstöðum hefur slíkum eiginleikum verið lýst – þ.e. frá sjónarhóli
kennaranema sem eru að ljúka fyrsta starfsári. Ef skoðaðar eru niðurstöður rannsókna
Laursen (2004) á þeim mannlegu eiginleikum sem útvaldir, reyndir kennarar telja
mikilvægasta fyrir kennara, þá eru það einlægni, áhugi, virðing fyrir börnum og fyrir
eigin gildum og geta til að láta slík gildi móta eigið starf. Lýsingar kennaranemanna
eiga sumt sameiginlegt með þessum eiginleikum, m.a. virðinguna fyrir börnum. En
þá skortir líka ýmsa þessara eiginleika enda eru þeir fyrsta árs nemar. Þeir virðast eiga
langt í land með að geta látið eigin gildi hafa áhrif á starfið þar sem þeir eru uppteknir
af því að tileinka sér vitneskju og viðmið um kennarahlutverkið, m.a. um það hvernig
þeir eigi að haga sér í starfinu.
Samkvæmt rannsóknum anne Edwards og félaga þurfa kennaranemar að læra að
lifa sig inn í hugarheim nemenda sinna og mynda tilfinningatengsl við þá og jafnframt
að bregðast fagmannlega við athöfnum og túlkunum nemenda sinna. Ekki nægir að
öðlast skilning á sjálfum sér, skilningurinn á öðrum er kjarni fagmennskunnar. Og
ekki nægir að tileinka sér slíkan skilning, miklu skiptir að geta rætt æskilegar athafnir
og viðbrögð í starfinu og lært með öðrum (Edwards, 1998, 2005; Edwards og D’arcy,
2004). Hið faglega tungutak skiptir þess vegna miklu máli. Nemarnir þurfa líka að
læra að virða og nýta framlag annarra í samvinnu um viðfangsefni og deila ábyrgð.