Uppeldi og menntun - 01.07.2008, Blaðsíða 90

90
bReyTIngAR Á HlUTVeRkI SkÓlASTJÓRA í gRUnnSkÓlUm
Segja má að starfsumhverfi þeirra sé flókið, margslungið og síbreytilegt. Kröfurnar
sem til þeirra eru gerðar fela einnig í sér ýmsar mótsagnir sem leiða til hlutverkatog-
streitu og árekstra milli hagsmunaðila skóla. Skólar eru hvattir til þess, undir forystu
skólastjóra, að undirstrika og skerpa sérstöðu sína og hlúa að sértækri skólamenn-
ingu. Um leið gerir opinber stefnumótun, svo sem í Reykjavík, ráð fyrir samræmdum
skammtíma- og langtímamarkmiðum á mörgum sviðum, sem fylgt er eftir með reglu-
legu eftirliti (sjá t.d. Starfsáætlun Fræðslumiðstöðvar Reykjavíkur, 1999 og Starfsáætlun
fræðslumála, 2005). Vaxandi áhersla hefur verið lögð á sjálfstæði skóla á sama tíma
og eftirlit með skólahaldi hefur stóraukist. Þá er grunnskólum ætlað að mæta þörfum
allra nemenda en um leið gegna þeir flokkunarhlutverki sem ræðst af niðurstöðum
samræmdra prófa og alþjóðlegum könnunum. Loks gera lög og reglugerðir ráð fyrir
að flest umfangsmikil verkefni skólans, svo sem skólanámskrá, sjálfsmat og stefnu-
mótun, séu samvinnuverkefni hagsmunaaðila. Gildandi kjarasamningar gera samt
ekki ráð fyrir að vinnutími kennara sé bundinn að því marki að gera megi ráð fyrir
fullri aðild þeirra að slíkum verkefnum.
Því má ljóst vera að möguleikar skólastjóra til þess að nýta hið aukna faglega svig-
rúm sem lagaramminn veitir eru háðir margvíslegum takmörkunum. Þar ráða kjara-
samningar og rótgróin viðhorf til skólastjórastarfsins miklu. í rannsókn Barkar Hansen
o.fl. (2004) komu t.d. þau sjónarmið kennara fram að aukin binding á vinnutíma þeirra
væri þeim mjög á móti skapi. Ingólfur Á. Jóhannesson o.fl. (2002) benda á að aðrir
hagsmunaðilar skóla, svo sem foreldrar, nemendur og fulltrúar sveitarfélaga, geri
jafnframt margvíslegar og oft ólíkar kröfur á skólann. Skólastjórinn lendir af þessum
sökum oft í skurðpunkti átaka og verður eins og milli steins og sleggju.
Eins og að framan greinir hafa orðið umtalsverðar breytingar á umhverfi skóla
á síðustu 10–15 árum. Rannsóknir höfunda þessarar greinar hafa jafnframt sýnt að
skólastjórar eru almennt sáttir við þær breytingar. í ljósi þess að greinarhöfundar hafa
kannað starfshætti og viðhorf íslenskra skólastjóra í tæpa tvo áratugi (Börkur Hansen
o.fl., 1994; 2002; 2004) töldu þeir áhugavert að fylgja þeim rannsóknum eftir og kanna
einnig afstöðu skólastjóra til nokkurra þátta sem ekki hafa verið athugaðir áður og
ætla má að hafi haft áhrif á störf þeirra síðustu árin. Þar ber hæst tilkomu deildarstjóra
og hlutdeild foreldra og kennara í mótun skólastarfsins.
aðfErð
í þessari rannsókn er leitast við að draga upp mynd af hlutverki skólastjóra í grunn-
skólum í upphafi nýrrar aldar. Meginmarkmiðið er að varpa ljósi á þau áhrif sem
stefnumarkandi breytingar í starfsumhverfi skólastjóra hafa haft á hlutverk þeirra.
Við öflun gagna um breytingar á hlutverki skólastjóra var stuðst við spurningar og
upplýsingar úr fyrri könnunum á störfum skólastjóra í grunnskólum sem greinarhöf-
undar stóðu fyrir árin 2001 og 1991 (Börkur Hansen o.fl., 1994; 2002). Þetta eru einkum
spurningar til að afla grunnupplýsinga um kynferði, aldur og menntun og röðun við-
fangsefna skólastjóra í raunverulega og ákjósanlega forgangsröð. í þessari könnun
var bætt við spurningum um hlutverk deildarstjóra og hlutdeild og áhrif kennara