Frjáls verslun - 01.05.2004, Blaðsíða 90

Hún Sigraði léttilega Hún vann kosningarnar 1987 en í
fagnaðarlátunum er sagt að Denis hafi haft á orði að þau læti
myndu ekki endast út árið. Mikið rétt: Hrunadansinn var haf-
inn, en stóð reyndar lengur en ár. Árið 1989 voru ýmsir
flokksmenn orðnir uggandi um stjórnarhætti Thatchers og
lítt þekktur þingmaður, Anthony Meyer, bauð sig fram sem
flokksleiðtogi gegn henni. Vísast var Meyer aðeins að kanna
stöðuna, studdur þungvægari þingmönnum. Thatcher sigraði
léttilega en framboðið var viðvörun - sem hún á sinn einþykka
hátt sinnti í engu.
Nú var ekki að sökum að spyija: þingmenn misstu trú á
henni til að vinna kosningar. Þingmenn geta liðið sterkum
leiðtogum margt en eru óhrifnir af leiðtoga, sem þykir
atkvæðafæla. Og hún fældi líka ráðherra frá. Einn þeirra var
Geoffrey Howe, sem hafði verið settur af sem utanríkisráð-
herra og gerður að þingforseta. Um miðjan nóvember 1990
hélt Howe afsagnarræðu, sem er enn í minnum höfð sem ein
áhrifamesta afsagnarræða síðari áratuga.
Michael Hesletíne með leikfléttu Nú var komin í gang leik-
flétta sem stefiidi bara á ein endalok. Michael Hesletine, for-
smáður ráðherra og ákafur Evrópusinni, skoraði á Thatcher í
formannskjöri. í fyrstu umferð náði hún ekki afgerandi meiri-
hluta - og þá gerðu nánustu samstarfsmennirnir henni ljóst að
dagar hennar væru taldir. Yfirlýsingin kom 22. nóvember, og í
kastljósi sjónvarpsvélanna keyrði járnfrúin á brott með tár í
augum. Andartakið var svo áhrifaríkt að flestir Bretar, sem
voru komnir til vits og ára muna enn hvað þeir voru að gera
þegar þeir fréttu afsögn Thatchers.
Það hefur stundum verið sagt um Thatcher
að hún hafi verið einkar dómhörð, jafnvel
jaðrað við að vera haldin mannfyrirlitningu.
Konum í flokknum þótti hún að minnsta
kosti vera haldin kvenfyrirlitningu. Hún
gerði ekkert til að styðja konur.
John Major var málamiðlun Á endanum náði Hesletine ekki
kjöri, heldur náðist samstaða um John Major, sem Denis
Thatcher sagði síðar að hefði verið skelfilega lélegur forsætis-
ráðherra. Iiklega var eiginkonan sömu skoðunar. Major fékk
það vanþakkláta hlutverk að leiða flokk, þar sveif andi járnfrú-
arinnar ekki aðeins yfir vötnunum, heldur hún sjálf. Fæstír
voru í vafa um að hún hamaðist bak við tjöldin, reri í mönnum
og áttí vísast sinn þátt í erfiðleikum flokksins á síðasta áratug.
Það er í raun ekki fyrr en nú að það er að koma fram ný íhalds-
mannakynslóð, óbarin af Thatcher og handtöskunni hennar.
Handtöskustíllinn var harkalegur Handtöskustfflinn var
fremur beinskeyttur og harkalegur. Það hefur stundum verið
sagt um Thatcher að hún hafi verið einkar dómhörð, jafnvel
jaðrað við að vera haldin mannfyrirlitningu. Konum í
flokknum þótti hún að minnsta kosti vera haldin kvenfyrirlitn-
ingu. Hún gerði ekkert til að styðja konur og þær áttu lítinn
framgang á hennar mektardögum, eins og síðan eimdi eftír af
fram á síðasta áratug.
Hún var engin kvenréttindakona, en að einu leyti líktíst hún
þó kvennalistakonum á fyrstu árum Kvennalistans: hún vitnaði
gjarnan í hugmyndafræði hinnar hagsýnu húsmóður. Stjórnun
var að hennar mati mjög komin undir heilbrigðri skynsemi.
Hún vitnaði gjarnan í að hlutirnir þyrftu að ganga upp llkt og í
heimilisrekstrinum. Eldhúshyggjan var það næsta sem hún
komst kvenhyggjunni.
Mikil mannaskipti einkenndu stíl hennar mm mannaskiptí
einkenndu stjórnunarstíl Thatchers. Sagt var að hún tæki
menn inn í stjórnina, kreisti það úr þeim sem þar væri að hafa
og léti þá síðan róa. Þetta hélt ferskum blæ á stjórninni, en var
afleit aðferð til að byggja upp samstæðan og tryggan hóp. Á
endanum var hún búin að eignast býsna marga óvini og hrana-
leg og harkaleg framkoma hafði losað hana við vinina.
Thatcher hafði mikla hæfileika framan af til að taka upp hug-
myndir og gera að sínum. Reynslan sýnir þó að þegar fram í
sækir í lífi leiðtoga fer bæði að verða fátt um góðar hugmyndir
og góð ráð. Góðar hugmyndir, sem gagnast vel í byrjun, renna
sitt skeið og þá er hættan á að menn haldi fast í það gamla og
hafi ekki rænu á að svipast um eftir nýjum. Góðum ráðum
fækkar, því það eru fáir, sem endast í að segja einræðum stjórn-
endum til syndanna.
Fæðast menn leiðtogar - eða verða þeir bað? í stjórnunar-
fræðum er viðloðandi þessi klassíska spurningin um hvort
menn fæðist leiðtogar eða verði það. Thatcher er gott dæmi um
að það er ómögulegt að segja fyrirfram um hvort menn dugi
sem leiðtogar eða ekki - það er ekki hægt að æfa sig utan vallar.
Hún varð flokksleiðtogi 1975 eftir ófarir Edward Heath en það
datt engum í hug annað en að hún væri bara bráðabirgðalausn
þar til annar alvöru leiðtogi kæmi til sögunnar. Bráðabirgða-
lausnin entist í 15 ár sem leiðtogi og 11 sem forsætisráðherra.
Þegar grannt er að gáð var stjórnunarstíll Thatchers endur-
ómur af einræðum stjórnunarstíl 9. áratugarins, rétt eins og
stjórnunarstíll Blairs, sem leitast við að gera öllum til hæfis, er
endurómur af tilfinninganæmum tískustíl nútímans. En af
Thatcher má alla vega læra að það er erfitt að komast á topp-
inn... og enn erfiðara að hætta án þess að allt endi í tárum.
Handtöskustíllinn:
1 Leitist ekki við að ná málamiðlun, heldur komið ykkar
skoðun í gegn með því að beita öllum ráðum.
2 Beijið í borðið þegar ykkur tekst ekki að tukta fólk til með
rökum. Til að halda í stílinn er rétt að nota handtöskuna -
en ef hún er ekki tiltæk má nýta skó að fordæmi Krúsjevs.
3 Þiggið snjallar hugmyndir hjá öðrum og gerið að ykkar.
4 Stjórnandi stjórnar til að koma góðum hugmyndum í fram-
kvæmd, ekki til að eignast vini.
5 Þegar þið sitjið óvænt ein uppi, svipt forystuhlutverkinu,
dugir ekki að kenna handtöskunni einni um ófarirnar. 33
90