Frjáls verslun - 01.05.2004, Blaðsíða 28

STARFSMANNAMÁL
við áreitni. Fleira er þó sameiginlegt með þessum neikvæðu
samskiptum, þ.e. oftar en ekki lita gerendur svo á að um sak-
lausa stríðni sé að ræða. Oft lita aðrir á vinnustaðnum til hliðar,
þ.e. eru meðvirkir. Þeir hafa ekki þor eða getu til að grípa inn í
atburðarásina, eða jafnvel átta sig ekki á alvöru málsins. Einnig
eru málin oft viðkvæm og á það ekki síst við um kynferðislega
áreitni. Oft byijar þetta sem saklaust grín sem þolandi tekur
jafnvel þátt í, en samskiptaformið gengur svo miklum mun
lengra en þolandinn getur nokfcru sinni umborið.
Áhrif eineltis 09 kynferðislegrar áreitni á vinnustaðinn Vinnu-
staðir eru mjög mismunandi uppbyggðir og fyrirtækjamenning
ólík. Kannski er horft fram hjá því á einum vinnustað sem er
ekki liðið á þeim næsta. Það fer eftir alvöru málsins, fyrirtækja-
menningu og gerð einstaklinga hvaða áhrif kynferðisleg áreitni
og einelti hefur á allan vinnustaðinn. Það er þó ljóst að hvorki
kynferðisleg áreitni né einelti þarf að hafa verið langvarandi né
gróft þegar það fer að hafa áhrif á þolandann - bæði í einkalffi og
á vinnuframlag hans. En ástandið hefur einnig fljótlega áhrif á
ffinnustaðinn. Hætta er á að vinnuaf-
köst minnki, andnimsloft á vinnu-
stað verði Ijandsamlegt, forföll
aukist og veikindadögum ljölgi.
Streitan á vinnustaðnum eykst,
vinnufélagar verða meðvirkir og
almennt kemur þetta niður á afköst-
um og gæðum vinnunnar.
Vinnuréttarleg úrræði á almennum
vinnumarkaði Hér skiptir sköp-
um að yfirmenn séu næmir á að
greina vandann og þori að taka á
honum. Sér í lagi þar sem það hefur
margoft sýnt sig að gerendur líta á
athafnir sem saklausa stríðni - eða
jafnvel telja þetta eðlilegt samskiptaform þar sem það hefur við-
gengist á vinnustaðnum lengi án þess að nokkur hafi gert þar
athugasemdir. Oft getur dugað að ræða við þolendur og
gerendur svo og samstarfsmenn. I öðrum tilfellum gæti þurft
að grípa til alvarlegri aðgerða s.s. að tala alvarlega við gerand-
ann (í vægum og einstökum tilfellum), áminna hann, séu
atburðir ekki mjög alvarlegir, og loks getur þurft að grípa til
þess í alvarlegri tilfellum að segja gerandanum upp starfi eða
jafnvel grípa til fyrirvaralauss brottreksturs ef tilfelli eru mjög
alvarleg eða ítrekuð. Það getur aldrei talist ásættanleg lausn að
víkja þolandanum úr starfi. Þó er ljóst að margir þolendur kjósa
að yfirgefa vinnustað, bæði þar sem þeir finna til niðurlægingar
og treysta sér ekki til að vinna áfram á vinnustaðnum, jafnvel
þótt gerandinn sé farinn. Þarna skiptir sköpum hvernig vinnu-
félagar ná að höndla málið. Jafnvel þótt þolandinn yfirgefi vinnu-
staðinn af sjálfsdáðum má stjórnandinn aldrei líta svo á að málið
sé úr sögunni ef gerandinn er enn á staðnum og hefur ekki
áttað sig á sínum þætti málsins. Þá er „kúltúrinn" enn til staðar
hjá fyrirtækinu og hætta á að það verði eingöngu tímaspursmál
hvenær næsta fórnarlamb er fundið. Hér þarf einnig að gæta að
orðspori vinnustaðarins/fyrirtækisins. Mikilvægt að skoða mál
frá öllum sjónarhornum, heyra sjónarmið bæði geranda og þol-
anda, svo og samstarfsmanna. Ekki má gleyma því að það hafa
komið upp tilfelli þar sem rangar ásakanir eru bornar upp á
starfsmenn.
Lagaáhvæði er ná yfir kynferðislega áreitni og einelti Kyn-
ferðisleg áreitni, og einelti í sérstökum tilfellum, er refsinæm
háttsemi, þ.e. þolandinn getur kært gerandann fyrir lögreglu og
gerandinn getur þannig átt á hættu að fá dóm, sekt eða jafnvel
fangelsisdóm í verstu tilfellum. Einnig getur kynferðisleg
áreitni svo og einelti leitt til skaðabótaábyrgðar skv. almennum
skaðabótareglum.
Kynferðisleg áreitni I jafnréttislögunum áðurgreindu er sér-
staklega tekið fram að atvinnurekendur og yfirmenn stofnana
og félagsstarfs skuli gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg
fyrir að starfsfólk, nemar og skjólstæðingar verði fyrir kyn-
ferðislegri áreitni á vinnustað, í stofnun, félagsstarfi eða í
skólum. Brot gegn lögunum geta
varðað sektum og sá sem af ásettu
ráði eða vanrækslu brýtur gegn
lögunum er skaðabótaskyldur sam-
kvæmt almennum reglum en auk
þess má dæma hlutaðeigandi til að
greiða þolanda bætur fyrir flártjón
og bætur fyrir miska, ef því er að
skipta. í jathréttislögunum er hins
vegar ekkert minnst á einelti.
I almennum hegningarlögum er
einnig tjallað um kynferðislega
áreitni, einkum þó þegar hún snýr
að börnum, en hún er hér ekki til
umfjöllunar. Refsiramminn getur
hér verið allt að 2ja ára fangelsi ef
gerandinn misnotar freklega þá aðstöðu að þolandinn er
honum háður fjárhagslega, í atvinnu sinni eða er skjólstæð-
ingur hans í trúnaðarsambandi. Undir ákvæði hegningarlaga
falla alvarlegri tilvik, enda er refsiramminn mun rýmri en í jafn-
réttislögunum- og þar ber að líta til þess ef þolandinn er gerand-
anum mjög háður og á t.d. erfitt um vik að verja sig. I þessu
tilviki væri hægt að hugsa sér mjög gróf brot þar sem yfirmaður
brýtur á undirmanni, eða starfsmanni sem er honum sérstak-
lega háður, e.t.v. andlega vanheill starfsmaður eða starfsmaður
sem á undir högg að sækja af einhveijum öðrum ástæðum, t.d.
vegna mjög erfiðra félagslegra aðstæðna.
Einelti I hegningarlögunum er einnig ijallað um einelti. Þar
er tekið til að hver sem opinberlega leggur annan mann í einelti
með vísvitandi ósönnum skýrslum, sem lagaðar eru til þess að
lækka hann í áliti almennings, sæti sektum eða fangelsi allt að
einu ári. IJta verður til þess að hér undir myndu einungis falla
mjög sérgreind tilvik. Vægari tilfelli af einelti, eða tilfelli sem
ekki verður sannarlega fellt undir þetta ákvæði, er því ekki refsi-
vert samkvæmt lögum. 33
Refsiábyrgð
Ljóst er að vinnuveitanda ber skylda til
að gera ráðstafanir til að koma í veg
fyrir kynferðislega áreitni á vinnustað að
viðlögðum sektum skv. jafnréttislögum.
Bótaábyrgð
Brjóti vinnuveitandi gegn þeirri skyldu
sinni sem fram kemur í jafiiréttíslögimum,
að gera sérstakar ráðstafanir til að koma í
veg fyrir kynferðislega áreitni á vinnustað, í
stofnunum eða í skólum, er hann skaða-
bótaskyldur samkvæmt almennum reglum,
28