Saga - 1977, Qupperneq 76

70
PETER G. FOOTE
öldina. Á 13. öld og sennilega lengst af þeirri 12. getur
þrælahald tæpast hafa verið viðkvæmnismál í daglegu lífi
Islendinga.
Islendingasögur lýsa lífi þrælsins á einfaldari hátt en
það birtist í lögbókunum. Þrælahald fléttaðist inn í stað-
háttasögur og þjóðsagnir og fór vel í frásögnum. Ef til
vill gætir nokkurrar óskhyggju í þessum sögnum: margir
áttu við fátækt og erfiðleika að etja á 13. öld, og sumir
hafa eflaust látið sig dreyma um að notalegt væri að hafa
ókeypis vinnuafl, þræla til þess að stjana við sig, eins og
sumt fólk kvartar nú yfir því að hafa ekki þjón á hverjum
fingri eins og ýmsir höfðu fyrir hundrað árum. Lögin
heimiluðu mönnum að kaupa sér ambátt „til karnaðar
sér“ fyrir allt að 12 merkur silfurs án þess að spyrja
nokkurn um leyfi; hver veit nema ýmsa hafi langað til að
fjárfesta í svona ódýrri og undirgefinni hjákonu — ekki
síst ef það reyndist nú satt, sem heyrst hafði, að sumar
þeirra væru konungsdætur í þokkabót.
Þræll gat líka verið tákn, sem höfðaði beint eða óbeint
til ákveðinna viðhorfa frjálsra manna.
1 fyrsta lagi gerði þrælshugtakið frjálsborinn mann
frjálsari: frelsi einstaklingsins verður því dýrmætara sem
meiri hætta er á að hann glati því.
1 öðru lagi sýnir þrællinn á sér tvær hliðar, sem er hald-
ið eins og spegli fyrir framan frjálsa manninn í sögunum.
Til að fara vel í sögu þurfa þrælarnir annað hvort að vera
fyrirlitlegir eða aðdáunarverðir. Margir eru gerðir hrotta-
fengnir, heimskir, blauðir og hræðslugjarnir, en aðrir eru
heiðarlegir, gáfaðir, hugrakkir og tryggir.
1 Gísla sögu notar Gísli þrælinn Þórð hinn blauða eins og
skynlausa tálbeitu, og hann er drepinn án þess að nokk-
ur virðist harma það nema hinn blautgeðja nútímalesandi.
En höfundurinn dregur vísvitandi upp andstæða mynd af
Bóthildi, hinni tryggu ambátt, sem verður til þess að
bjarga lífi Gísla og hlýtur að launum frelsi sér og manni