Saga - 1977, Qupperneq 196

190 SIGURÐUR RAGNARSSON
innar, sem ætla hefði mátt að gerðu sér öðrum fremur
grein fyrir þessum atriðum. Þeir menn voru þó til á þess-
um tíma, sem óhikað lögðu mat á þessar aðgerðir frá sín-
um sjónarhól. Skal hér tilfært eitt dæmi um slíkt. Gestur
Einarsson á Hæli andaðist í blóma lífsins árið 1918. Jónas
Jónsson frá Hriflu skrifaði um hann snjalla minningar-
grein í Tímann, sem í senn ber vitni pólitískri skarp-
skyggni og næmi Jónasar og svo aðdáun hans á hinum
látna.21) Jónas kom víða við í grein sinni og vék m.a. að
fossasölu Gests. Um þann þátt í ævistarfi Gests fórust
honum m.a. svo orð: „Frægð og óvinsældir Gests eru ...
einna mest tengdar við fossasölu. Á fyrstu árum 20. aldar-
innar létu innlendir og erlendir kauphéðnar gi-eipar sópa
um íslenzkt vatnsafl. Þeir notuðu sér þekkingarleysi al-
mennings og leigðu og keyptu fossana fyrir frábærlega
lítið verð. Þeir notuðu sér yfirleitt miskunnarlaust þroska-
leysi eigendanna. Gestur sá, hvað hér var á seyði. Hann
gerðist í verki fyrsti varnarmaður íslenzkra bænda í fossa-
málinu. Hann kenndi sunnlenzkum bændum að vera dýr-
seldir á fossaauðinn. Ekkert hefði verið honum auðveld-
ara en að ná eignarhaldi á miklu vatnsafli fyrir lítið verð
og gera sér að féþúfu. Það gerði hann ekki. Gróði hans af
fossunum voru ómakslaun, sem kaupandi varð að greiða
honum. En frumverðið rann til fosseigenda þar sem sala
gerðist. Og engir fossaeigendur hafa fengið jafn vel borg-
að vatnsafl sitt hér á landi eins og þeir sem Gestur seldi
fyrir“. Svo mörg voru þau orð Jónasar frá Hriflu árið
1918.
Það kemur einnig fram í grein Jónasar, að heima í sveit
sinni beitti Gestur sér fyrir því að stofna tvo sjóði til að
„efla andlegar og efnalegar framfarir í Hreppunum".
Sjóðir þessir námu 40—50 þús. kr. og höfðu verið stofn-
aðir af fé fyrir selda fossa.
21) Tíminn 14. des. 1918.