Ný saga - 01.01.1991, Síða 13

Ný saga - 01.01.1991, Síða 13
Hjalti Hugason SÖGUSIÐFRÆÐI Það undarlega heiti, er þessum pistli hefur verið valið - sögusiðfræði, er hér notað sem samheiti yfir vangaveltur urn ýmis álitamál, sem upp koma varðandi sagnfræðirannsóknir og sögu- ritun. Pað er mat þess, sem hér lætur þanka sína út ganga á þrykk, að rnjög bresti á, að um slík mál hafi verið fjallað í þeim mæli, sem nauðsynlegt er. Kröftug umræða um sögu- siðfræði mundi fremur en nokkur skoðanaskipti önnur valda endurmati og endurnýjun á sviði fræðigreinarinnar. Til jress að svo mætti verða, yrði þó að taka á málum með beinskeyttum hætti og fjalla um sjálfan tilverugrundvöll og tilgang sagnfræðinnar í heild. Hér á eftir verður bryddað upp á fáeinum sögusiðfræðilegum álitamálum. Hugleiðingarnar u um þau munu mótast nokkuð af því, að greinarhöfundur hefur nýlega verið ráðinn ritstjóri fyrir sögu kristni á íslandi í 1000 ár, er Alþingi Islendinga ákvað á síðastliðnu ári að standa að í tilefni af minningarhátíð þeirri um kristnitöku landsmanna, er nú tekur að nálgast. Sögusiðfræði er aðeins lítill hluti af víðtækari umræðu um eðli, gildi og hlutverk vísinda og fræða, er stöðugt þarf að fara fram. Hún verður jrví ekki slitin úr tengslum við vísindasögu og vísindasiðfræði almennt. Margt hefur verið rætt og ritað á undanförnum áratugum um eðli þeirrar þekkingar, er maðurinn býr yfir, sem og eiginleika þekkingaröflunar. Er þar bæði ' átt við jrá jrekkingu, sem sérhver einstaklingur aflar sér ekki hvað * síst á barnsaldri og hina fræðilegu jiekkingu, sem fámenn stétt vísindamanna skapar. í þessu sambandi nægir að nefna hugmyndir svissneska sál- fræðingsins Jean Piaget og bandaríska vísindasagnfræð- ingsins Thomas S. Kuhn. Fyrrnefndi fræöimaðurinn benti á, að öll þekking og þekkingaröflun byggðist annars vegar á athugun á umhverfinu en hins vegar á sálfræðilegum eiginleikum athugandans. Taldi hann síðari j^áttinn skipta sköpum varðandi alla þekk- ingarleit. Þá lagði hann áherslu á, að jrað tæki ætíð langan tíma að afla nýrrar þekkingar. Ætti það bæði viö um börn, sem glímdu við að skapa sér mynd af nánasta umhverfi sínu, og vísindamenn, er ynnu að flóknum rannsóknum. í ljósi j^essa bæri að skoða hina viðurkenndu, vísindalegu j^ekkingu sem „summu" eða heildarniðurstöðu af eljusamri vinnu fjölmargra kynslóða fræðimanna, sem mann fram af manni hefðu lagt til lítinn skerf hver í hinn sameiginlega þekkingarsjóð, sem úr væri að spila. Nýjar og að því, er viröist, byltingakenndar liugmyndir taldi hann jrví ætíð eiga sér langan aðdraganda. Hafi Piaget einkurn haft á- huga fyrir langtímasamhengi í þekkingaröflun og sálfræði- legum forsendum hennar, var Thomas Kuhn uppteknari af byltingunum og stormatíma- bilum vísindasögunnar. Hann taldi, að þar skiptust á tímabil Jean Piaget hægfara þróunar, þegar menn öfluðu stöðugt nákvæmari þekkingar, er félli að viður- kenndum skýringum og fyllti út í þá mynd, sem þegar væri j^ekkt i megindráttum, og skeið stökkbreytinga, þegar við- teknum skýringum, viðmiðum og jafnvel heimsmynd væri hafnað, vegna j^ess að niðurstöður rannsókna tækju að rekast á við jraö, sem áður hefði verið talið gild latína í vísindalegu tilliti. Þessi tímabil taldi hann vera uppskerutíma fræðanna, er ný grundvallar- viðhorf íyddu sér til rúms og forsendur sköpuðust til raunverulegra framfara og endurnýjunar. Þeir, sem hafa tamiö sér að nálgast mál út frá sögulegu sjónarhorni, hljóta að líta svo á, að ekki sé mögulegt að segja til um, hvenær byltingaskeið ganga yfir i vísindasögunni fyrr en eftirá, jregar jafnvægi hefur komist á að nýju og menn taka að meta það, sem áunnist hefur. Tilfinning manna fyrir því, að þeir lifi slíka breytingatíma, getur þó veriö missterk. Ekki virðist heldur óeðlilegt, að ýmislegt, sem nú á sér stað i heimi fræðanna, ýti undir jaað hugboð, að einmitt nú á dögum eigi sér stað eitt Thomas S. Kuhn 11
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.