Ný saga - 01.01.1991, Blaðsíða 16

Hvernig er hægt aö réttlæta aö fjármunum sé variö i rannsóknir á horfinni tíð þegar eilíflega vantar fé til að verjast
landeyðingu og tii aö hlynna aö sjúkum?
Milli þess holla, afstæða mats
á eigin Íífsháttum, sem Gunnar
Karlsson gerir sig að talsmanni
fyrir, og raunhæfrar ræktarsemi
við þjóðlega menningarhefð
þarf ekki að felast mótsögn, þar
sem í slíkri ræktarsemi felst að
í senn er slegin skjaldborg um
hefðina og henni gefið nýtt
inntak viö breyttar aðstæður.
Æskilegast virðist, að sagan
temdi okkur livort tveggja. Ef
sagnfræðingar og aðrir þeir, er
fást við íslensk fræði, taka
virkan þátt í viðleitninni við að
jiróa menningu og sjálfsmynd
þjóðarinnar í sátt viö stöðugt
fjölþættara og víðfeðmara
umhverfi, virðist spurningunni
um tilverurétt greinarinnar
svarað með trúverðugum hætti.
í raun ætti að gera þá kröfu til
sérhvers sagnfræðings að hann
spyrði stöðugt, hvort verk hans
þjóni þessum tilgangi. Öll
ritverk sagnfræðinga ættu þó
ekki að snúast um þetta eitt,
en það jafngilti að innan
sagnfræöinnar væru aðeins
stundaðar hagnýtar rannsóknir.
Eigi fræðigreinin að ná að
endurnýjast verða fræðimenn
stöðugt að fá aukna jtjálfun í
glímu við nýjar tegundir
heimilda og færni í að nálgast
jtær út frá nýjum sjónarhornum.
Slík endurnýjun næst ekki án
frumrannsókna.
Hér að framan hefur verið
vikið að einhverri yfirgrips-
mestu spurningu sögusið-
fræðinnar. Hún hlýtur hins
vegar að fást við mörg
afmarkaðri viðfangsefni, sem
mótast af stöðu greinarinnar á
hverjum tíma. Eitt af Joví, sem
einkennt hefur íslenska
söguritun upp á síðkastið eru
sagnfræðiverk, sem gefin eru
út af sérstökum oftast nær
hátíðlegum tilefnum. Er jafnvel
svo komið að helstu atvinnu-
tækifæri sagnfræðinga felast í
ritun „hátíðarsagna" af einhverju
tagi. Margt er jákvætt við þróun
þessa. Hún er merki um lifandi
sögulega vitund. Þá er hér
einnig á ferðinni eitt alhrigði
þeirra æskilegu tengsla milli
atvinnulífs og rannsókna, sem
oröið hefur mikilvæg lífæð
rannsókna bæði innan og utan
háskóla. Á hinn bóginn getur
verið, að sagnfræöin tengist
„hátíðarmenningu“ þjóðarinnar
um of með þessum hætti og
hlutverk sagnfræðinga verði
einkum talið felast í því, að
hefja menn upp úr önnum
hversdagsins við söguleg
tækifæri. Hér á eftir verður
bent á nokkur álitamál, sem
mikilvæg eru við ritun
sagnfræðiverka, er llokka mætti
sem„hátíðarsögu“. Álitamál af
þessu tagi öðlast sérstaka vídd
varðandi verk, sem unnin eru
á vegum opinberra aðila.
Sú staöreynd að rit af j^essu
tagi eru pöntuð við sérstök tilefni
gæti valdið árekstrum milli
áhuga- og hagsmunahópa og
höfunda, hvað söguskoöun og
sögutúlkun varðar. Til að mynda
gæti verið, að verkkaupar
mótuðust af meiri heföarhyggju
og þörf fyrir minnisvarða við
samningu slíks rits, en jregar
hversdagslegri sagnaritun á í
hlut. Við ritun opinberrar
„tækifæris-" eða„hátíðarsögu“
gætu menn til að mynda vænst
ítarlegri umfjöllunar um hið
einstaka og séríslenska en hið
dæmigerða. Hlutlægni og þröng
þjóðleg túlkun gætu með öðrum
orðum rekist á.
Varðandi opinbera sagnarit-
un er það einnig álitamál, hvort
ritinu beri að vera heildar-
niðurstaða af rannsóknum
ákveðins tímabils eða hvort því
beri að boða nýja tíma í
rannsóknarsögulegum efnum.
Að hluta til er hér um hagrænt
mál að ræða og ræður þar
úrslitum, hversu mikið svigrúm
til frumrannsókna er skapað
hverju sinni. Náskyld þessu er
spurningin um það, hverjir eigi
að rita slíka sögu. Ætti að jafnaði
að velja höfunda úr hópi
fræðimanna, er getiö hafa sér
orð sem kennivöld þjóðarinnar
eða á að veita fulltrúum nýrrar
kynslóðar tækifæri til að reyna
vængina?
Þá verður og að spyrja að
hversu miklu leyti skuli byggja
slík verk á óumdeildum
akademískum hefðum, sem
hingað til hafa verið taldar
hlutlægari en þær raunverulega