Ný saga - 01.01.1991, Síða 21

ALÞYÐUKONA OG LISTIN
sér steypibað undir dálitlum
fossi“. Mesta hrifningu göngu-
mannanna vakti Gullfoss þegar
þeir sáu hann „lauga geisla
vestansólarinnar og mynda
þannig töfrandi litaskrúð, hina
fegurstu sjón sem nokkur þeirra
félaga þóttist séð hafa.“15 íslensk
náttúra varð uppsprettulind
sköpunargleði göngugarpanna
tveggja sem lögðu myndlist fyrir
sig. Þegar tímar liðu fram
skynjuðu þeir fegurð í stirðu
jafnt sem prúðu skapi
Fjallkonunnar.
Finnur Jónsson og Ásmundur
Sveinsson áttu á brattann að
sækja enda settu þeir markið
hátt. Listamannsefnin hvikuðu
hins vegar ekki frá staðföstum
ásetningi um menntun, þótt
ráðamenn þjóðarinnar yrðu
sífellt gjöfulli á úrtölur en
hvatningarhróp.
ÖRLAGABUNDIN
NAUÐSYN
Upp úr 1920 lögðu æ lleiri
landar fyrir sig listnám. Ný
kynslóð íslenskra myndlistar-
manna var að vaxa úr grasi.
Þroskaár þeirra voru íslenskri
listþróun harla óhagstæð.
Örvun yfirvalda til lista hefur
sjaldan eða aldrei verið minni
en á áratugnum 1918-1928.
Ríkið keypti mjög sjaldan
listaverk fyrr en eftir stofnun
Menntamálaráðs 1928. Styrkir til
listamannsefna voru auk þess
litlir og fóru nær stöðugt
minnkandi.16
„Nærri stappaði jafnvel, að
forráðamenn þjóðarinnar sýndu
hinni uppvaxandi listamanna-
kynslóð beina óvild, og
opinberlega var látið aö því
liggja hvað eftir annað, að
fjölgun listamanna væri
jrjóðfélagslega varhugaverð."
Fjallað var um styrki ti)
listamanna á alþingi árið 1921.
Þá sagði Þórarinn Jónsson,
þingmaður Húnvetninga, að
þeir væru tvíeggjað sverð,
sértaklega styrkur til náms-
manna:17
„Hann dregur úr sjálfs-
bjargarviðleitni mannsins, sem
er hans sterkasta skapandi afl, ef
hún er ólömuð. En sá, sem ekki
þarf annað en rétta fram hend-
Finnur Jónsson árið 1922. Hann var
gistivinur hjá Elku í rúmar sex vikur í
árslok 1921. Hún skrifar að Finnur
hafi gert sér „vistina aö góðu
þakksamlega, þótt ófullkomin væri,
hann var líka auðveldur og
skemmtilegur gestur, góðlátur og
prúður. “ Fíka segir að Finnur sé „hto
ágætasta listamannsefni" en bætir
við: „Sárthvaðhann verðuraðberjast
við mikla fátækt; en hann ereinbeittur
á framsóknarbrautinni eins og bræður
hans. “(17.12.1921)
ina, til þess að fá jrað, sem hann
vantar, lærir aldrei að meta gildi
þess.“
Þremur árum síðar lögðu
þingmennirnir Halldór
Stefánsson og Jón A. Jónsson til
að styrkir til listamanna yrðu
lagðir niður. Sá fyrrnefndi hélt
jiví fram að fjárveitingar til
listamanna væru ójDarfar, jafnvel
skaðlegar. Þær gælu leitt til j)ess
að hæfileikalausir menn fengju
ranghugmyndir um sjálfa sig.1"
Það hefur sjaldan verið tal-
inn sérstakur vegsauki á íslandi
að verða hungurmorða, nema
ef vera skyldi |íegar listamenn
áttu í hlut. Lengi var haft fyrir
satt að sá maður sem fyrstur
var kenndur við myndlist hér á
landi, Sigurður rnálari
Guðmundsson, hafi dáið úr
hungri.19 Menningarpólitík
yfirvalda á áratugnum 1918-
1928 dró dám af þeirri trú að
hungurmorð væri mynd-
listarmönnum örlagabundin
nauðsyn.
Haustið 1919 lögðu þeir
Finnur Jónsson og Asmundur
Sveinsson á myndlistarbrautina,
sigldu til Kaupmannahafnar
drekkhlaðnir bjargræðishvöt en
hvorugur lestaður námsstyrk.
Veganesti j^eirra var kjarkur og
einbeittur vilji til að læra j:>aö
sent hugurinn stóð til. Þessir
upprennandi snillingar hófu
báðir nám í teikningu hjá Viggo
Brandt í Statens Museum for
Kunst og sóttu einnig tíma í
Teknisk Selskabs Skole, en sá
skóli bjó nemendur undir
inntökupróf í Konunglegu
akademíuna.
Furðumargir íslendingar voru
að læra myndlist í Kaupmanna-
höfn. Samtíma Ásmundi og
Finni, veturinn 1919-1920, má
m.a. nefna Jón Þorleifsson, Jón
Jónsson húsamálara og Tiyggva
Magnússon.20 Sá síðastnefndi
skar sig óneitanlega dálítið úr
hópnum. Tryggvi Magnússon
var langyngstur þeirra félaga,
aðeins 19 ára.21 Hann var elstur
sjö systkina og fór utan strax
að loknu gagnfræðaprófi.
Tryggvi átti jrví hvorki von á
íjárhagslegum stuðning foreldra
sinna né hafði til handverks að
hverfa ef allt um þraut. Þessi
Listamannsefnin
hvikuðu hins vegar
ekki frá staðföstum
ásetningi um
menntun, þótt ráða-
menn þióðarinnar
yrðu sífellt gjöfulli á
úrtölur en
hvatningarhróp.
Ráðskonan (Gólfþvottur) eftir Ásmund Sveinsson mynd-
höggvara. Fáir íslenskir myndlistarmenn hafa gert vinnu
alþýðukvenna betri skil en Ásmundur. Alþýðukonur hans eru
hnarreistar, stoltar og sterkbyggðar hvunndagshetjur.
Asmundur var einn bréfa vinur Elku. Hann skrifar: „ Þú mátt ekki
reiðast mér þó að ég sé latur að skrifa, viltu senda mér linu við
og við samt. Þú fylgist óvanalega velmeð íöllum málum heima
og skrifar eldsterkt íslenskt mál, ég meina það i alvöru. “(Bréf
Asmundar Sveinssonar, dagsett í Stokkhólmi 4.8. 1920 til
Elku.)
19