Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 68

Sigurður Gylfi Magnússon
Mynd 7. Á fyrri hluta
19. aldar færðist
útgáfa á veraldlegu
lesefni í aukana.
Fornaldarsögur
Norður/anda
urðu vinsælar meðal
alþýðu manna.
FORNALDAR SÖGUR
NORDRLANDA
EPTIR
GÖMLUM HANÐRITUM
VTGÉFNAR
AF
C. C. RAFN, P. D.,
Prófeifor, Riddara «f Danalirójioríiinni, Sekretéra binl kon-
língliga norraena fomfra-ía-feligj, beiínb'mi, orjn- eía liréflignni
limi bins skandinariska Iærdómslisla-félags, hins íslenzka bók-
menta- félags, binnar kgl. srensku rillerhetl-, sagnafraeía- og
fornfrar Ja-akademiu , hinnar kgl. srensku stri^svisinda-akademiu,
bini Lgl. ikandÍDariska lógufraed'a-félagi íStokkbóbni, húuiar
kgl. irsku akademiu i Dyflini, bins enska fornfraeía - félags i
Nyakastala Ti'í' Tínarelfu, bins kgl. þy'ika félags í Konúngs-
bergi, bins Jiyika túngufræía-lélags í IJerlin. Danavinafélagsins
yií Dóna', a'samt fornfræía- , hókmenta- og fóíurlands félaganua
i þra'ndbeimi, Bjórgrin, Kristjaníu, Gautaborg, OJinsey. Altónu,
Alita', Stettia , Rresla', Ilohenlauben , Górlilt , Lcipsig,
Saaabóll, JMinden, Munlter, VisbaJen ,
YuHiborg og Friborg.
FYRSTA BINDI.
KAUPMANNAHÖFN, 1S29.
un sína á lágum upplagstölum og áskrifenda
fjölda rita þeirra sem félögin gáfu út.30 Hins
vegar má leiða að því líkur að upplagstölur
séu villandi þegar meta skal útbreiðslu rita af
þessu tagi þar sem það er alþekkt staðreynd
að bækur og uppskriftir hvers konar voru
látnar ganga á milli bæja þannig að mun fleiri
áttu þess kost að njóta ritanna.31 Óhætt er að
segja með nokkurri vissu að upp úr 1830 hafi
almenningur átt þess kost að verða sér úti um
veraldlegt lesefni á prenti og framboðið jókst
jafnt og þétt eftir því sem leið á öldina.32
Þetta gjörbreytti hugarheimi fólks. Utgáfa
fornsagna og rímnakveðskapar naut þess að
gamla sagnahefðin, sem að mestu var munn-
leg, hafði alla tíð staðið traustum fótum í ís-
lensku þjóðlífi, ýmsum mennta- og áhrifa-
mönnum til mikillar armæðu. Frægar eru til-
raunir upplýsingarmanna til að útrýma henni
án nokkurs sýnilegs árangurs. Það verður þó
að leggja áherslu á að skrefið frá hinni munn-
legu sagnahefð yfir í veraldlegar prentaðar
bækur var stórt. Með útbreiðslu bóka gafst
fólki á öllum aldri frekar tækifæri til einstak-
lingsbundinnar tileinkunnar, dýpri skilnings
og innlifunar í efnið eins og sjá má í frásögn-
um fjölmargra sjálfsævisagnaritara og vikið
verður að síðar í þessum kafla.
Eins og rætt var um hér að framan höfðu
börn á 19. öld allar heimsins byrðar á herðum
sínum. Dauðinn var sýnilegur hluti af daglegri
reynslu þeirra og í valinn féllu nákomnir ætt-
ingjar og vinir, sem þau höfðu jafnvel deilt
rúmi með. Vinnuálagið gat á stundum verið
yfirþyrmandi allt frá unga aldri, og í ofanálag
gátu foreldrar lftið sinnt tilfinningalífi barna
sinna vegna anna. Trúin, bæði hinn þungi
hugmyndafræðilegi grundvöllur og þær skyld-
ur sem henni tengdust í kringum ferminguna,
varð því enn ein þrautin í daglegri reynslu
barna á 19. öldinni. Kirkjan og kenningar
hennar voru enn einn hlekkurinn í þeirri
keðju sem njörvaði börn niður og hefti þau
tilfinningalega.33 Af ofansögðu má draga þá
ályktun að börn hafi verið sem villuráfandi
sauðir í samfélagi fullorðinna og í mörgum til-
vikum gjörsamlega bæld andlega og tilfinn-
ingalega. Þessi bæling kom til af því að þau
höfðu mjög óljósar fyrirmyndir til að fylgja og
móta sína eigin ímynd eftir. Kirkjan sem átti
að veita þessa leiðsögn hafði að verulegu leyti
brugðist þessari grunnskyldu sinni.
Sjálfsævisögur frá seinni hluta 19. aldar
styðja þessa ályktun rækilega. í þeim kemur
þráfaldlega fram að börn snúa sér í æ ríkari
mæli til fornbókmenntanna í leit að leiðsögn
og fyrirmyndum. Þær bjóða upp á fyrirmynd-
ir sem varða leið þeirra frá degi til dags, fyrir-
myndir sem leggja drög að því með hvaða
hætti þeim beri að takast á við hversdagslífið.
Segja má að þunginn af daglegri reynslu
barna á fyrstu tíu árum ævinnar mótaði þau á
marga lund og legði drög að persónueinkenn-
um þeirra. Börnum var kennt að lesa um svip-
að leyti og þau fóru að taka þátt í daglegum
störfum. Það er hins vegar ekki einleikið við
aðstæður 19. aldarinnar hvernig og hversu
fljótt börn náðu tökum á lestrinum og á
stundum flóknum röksemdafærslum. Astæð-
ur þessa hafa gjarnan verið eignaðar kirkj-
unni og því kerfi sem píetisminn kom upp
með samspili kirkju og húsbænda um miðja
18. öldina. Húsbændur sáu um fræðsluna og
kirkjan tók að sér eftirlitshlutverkið og börn
voru ekki tekin inn í samfélag hinna full-
66