Birtingur - 01.01.1964, Blaðsíða 24

HÖRÐUR ÁGÚSTSSON: AF MINNISBLÖÐUM MÁLARA
En hvað bilið milli skýja og lands er lítið
(hrærumst við, menn, milli súðar og þaks),
síminnkandi rennur það saman í ómálaðan
flöt, flest viðmiðun hverfur, nema ryðbrúnn
vegurinn, einskis að vænta, þótt augum sé
gjóað í grámuggu heiðarinnar, hvorki blóms
né lífs, en norðan þræsan gelur galdur sinn í
símavír og ups á hásumarhausti.
Seinna, þegar Ijósið hefur rutt sér braut fram
undirlendið og skírt litina upp að nýju, er
undarlegt að villast aldir aftur í tímann, heim
að gömlurn bæ, tún, hús og hundur gera upp-
steyt gegn þeim kynlega farkosti, sem hér ber
að garði. Það er seinnihluta dags, mistur og
hillingar lyfta heilum byggðarlögum mót sól
og hafi. Já, hvern skyldi gruna, að í sjónmáli
frá þjóðveginum austur Holt, þar sem hver
bær virðist hýstur uppá nútíðarvísu og öll
merki eldri búskaparhátta vandlega máð,
finni vegfarandi, sem gerir krók á leið sína,
bæ sem gæti verið frá því um aldamót og út-
hýsi þaðan af eldra? Þar er baðstofa á sunn-
lenzka vísu, skarsúð, hnífar milli sperru og
súðar, borð undir glugga, og Valdimar Briem
gætir rekkju bónda. Ég gleymdi að geta þess,
að göngin voru hellulögð, innaf þeim hlóðar-
eldhús og taðstáþ búr — en okkurbrúnu and-
liti gömlu konunnar undir hvítum skýluklút,
því gleymi ég aldrei. Hún býður kaffi á Hús-
um í Holtum.
Nyrzt í húsaröðinni stendur svonefnt kross-
fjós, sem Jónas frá Hrafnagili taldi jafnvel
fátítt um sína daga. Þau eru reyndar tvö, en
það er annað þeirra, sem vekur sérstaka for-
vitni sakir fornra byggingarhátta. Fyrst er
gengið inn löng göng, réttara væri kannski
að segja upp, því að fjósið sjálft stendur hærra
en stéttin fyrir utan. Tilgangurinn með því
er augljós, að forða skepnunum frá kuldanum
að utan. Ekki er timbur til í forskála þessum,
nema í dyratré og hurðarnefnu, sem er svo
lág, að sláni eins og ég verður að beygja sig í
keng til að komast inn. Reft er yfir göngin
með miklum hellum, fyrst á þverveg með
nokkru bili í milli, þá á langveginn síðan þak-
hellur þar ofaná, loks er tyrft.
Eins og sjá má af grunnrissi eru fimm básar í
fjósi þessu, tveir og tveir andhverfir, en einn
í beinu framhaldi af göngum, svonefndur
hlöðubás; segir Jónas frá Hrafnagili í íslenzk-
um þjóðháttum, að þar hafi nautið verið.
Hugsazt gæti, að nafngiftin stafaði af því, að
inngangur í hlöðu hafi verið nýttur, en nafnið
haldizt, þegar hlaðan var aflögð; væri gaman
að fá skýringu á orði þessu, ef einhver vissi
betur. Fleira er markvert við fjós þetta. Engin
jata er í því, gefið er beint í básinn, og kemur
það heim við lýsingu Jónasar. Skilin milli
bása eru úr gríðarstórum steinhellum reistum
uppá rönd, beizlur, berðslur eða birðslur er
22
BIRTINGUR