Ritmennt - 01.01.2005, Page 78

ÁRMANN JAKOBSSON
RITMENNT
svipaðs eðlis, eins og raunar dynurinn í
mannsöfnuðinum þar. Rétt eins og gróft
gaman sækir bæði í hið fágaða og hið grófa
eðli mannsins er Halli á mörkum merking-
arbærs tals mannsins og hávaða dýrsins.
Hann er í sambandi við dýrið í sjálfum sér
og öðrum, en um leið sveigir hann rudda-
skapinn undir einbeittan vilja til að ná fram
helstu táknum siðmenningarinnar: auði og
mannvirðingum.
Halli getur bæði unnið úr merkingarleys-
unni og því samblandi merkingar og merlc-
ingarleysu sem felst í því þegar menn taka
orðin of bókstaflega eins og Lewis Carroll
lék sér löngu síðar svo vel að í sögunni
um Lísu í Undralandi. Þar er hann raunar
í flokki með Guðrúnu Ósvífursdóttur sem
leikur á vonbiðil sinn, Þorgils Hölluson,
með því að tala bókstaflega, og slíkir orða-
leikir eru raunar alþelcktir í miðaldatext-
um.22 En Halli tekur Englandskonung á orð-
inu þegar sá ætlar að auðmýkja hann fyrir
vont lofkvæði. Hann tjargar hár sitt svo að
hann geti haldið eftir því silfri sem festist
þar í þegar gulli er hellt yfir hann og lcemur
ríkur frá konungi sem ætlar að hafa af
honum laun með bragði.
Engu er logið um það að Halli er afar skap-
andi í hrekkjum sínum og virðist í raun búa
yfir meiri sköpunarkrafti en jafnvel sjálf-
ur Þjóðólfur. Sérstaka athygli vekur hversu
tungumálið er fjölbreytilegt vopn í höndum
Halla. Þjóðólfur getur beitt munni sínum
snilldarlega til að setja saman fagrar vísur,
en Halli getur líka notað bull og tuldur til
að fá sínu framgengt. Hann leilcur sér aftur
og aftur að eðli hins menningarlega munns,
að vera í senn ruddalegur og siðmenntaður.
Halli er alltaf í tveimur heimum í senn,
bæði á sviði náttúru og siðmenningar. í til-
viki hans blasir það við, en þetta er auðvitað
manneðlið í hnotslcurn, og þegar betur er
gáð fara hið heflaða og hið óheflaða einnig
saman í hirðslcáldinu Þjóðólfi.
Að éta föðurbana sinn
Sneglu-Halla þáttur er fullur af lágkúrulegri
gamansemi sem birtist á ýmsan hátt: í
harlcalegri samkeppni og orðasennum við
hirðina, í ágengum hávaða danska þings-
ins, í ruddalegum lcynferðisbröndurum og
í grótesku líki dvergsins Tútu. Sjálfur er
Halli af láguna stigum. En þrátt fyrir lág-
ltúrulega gamansemina er þátturinn sjálfur
flókinn og ekki síður samfélagið sem lýst
er, og flóknust af öllu er staða Halla sjálfs og
keppinautarins Þjóðólfs. Báðir beisla orðin í
sína þágu en á ólíkan hátt. En það er ekki
aðeins með orðum sem munnurinn sker úr
um stöðu þeirra innbyrðis. Það er nefnilega
ekki svo einfalt að munnurinn sé andlegur
þegar hann talar en líkamlegur þegar hann
borðar. Neysla rnatar er líka menningar-
fyrirbæri, og þegar lcemur að því hlutverki
fer að verða erfiðara að greina á milli ólíkra
hlutverka hins menningarlega munns.
Matur er fyrst nefndur í þættinum þegar
Haraldur tekur við Halla og segir honum
að hann muni ekki spara mat við hann. Frá
þeim degi er ljóst að það hefur merkingu
hvað er borðað og hvernig. Matur er grund-
vallaratriði í skiptum konungs og þegns. Það
er engin tilviljun að Halli slær líka fyrst í
gegn þegar hann er í veislu lconungs. Veislur
22 Laxdæla saga. íslenzk fornrit V. Einar Ól. Sveinsson
gaf út. Reykjavík 1934, bls. 176-81 og 195.
74