Ritmennt - 01.01.2005, Síða 82

ARMANN JAKOBSSON
RITMENNT
í héraðinu hafði faðirinn fengið kálf að
gjöf frá auðugum bónda. Fyrir slysni hengir
hann sig í snörunni á öðrum enda reipsins
sem hann hafði bundió við kálfinn. Síðan er
kálfurinn snæddur af fjölskyldu hans og þar
með Þjóðólfi.
Hvað er svo slæmt við að borða kálf sem
hefur orðið föður viðkomandi að bana? Hér
þarf enn að halda á svið sálarlífsins, enda
er þessi þáttur á sinn sérkennilega hátt
sálfræðileg athugun á þeim öllum þremur:
Halla, Þjóðólfi og konungi.
Fram kemur þegar í upphafi Sneglu-Halla
þáttar að Þjóðólfur skáld sé með konungi og
sé nokkuð öfundsjúkur í garð nýrra manna.
Ekki er greint frá orsökum þess, en hitt geta
menn sagt sér sjálfir að öfundsýki er gjarnan
sprottin af óöryggi og minnimáttarkennd.
Síðar er greint frá að Þjóðólfi finnist fátt
um dvergavísu Halla. Virðist einboðið að
álykta að honum falli illa samkeppni frá
grænjöxlum við hirðina og ef til vill verst
ef íslendingur á í hlut. Það gæti hljómað
þversagnarkennt þar sem hann er sjálfur
íslenskur, en ekki má gleyma því að einmitt
nálægðin getur valdið öfund vegna þess að
þeir sem eru nánastir manni eru um leið
viðmið manns og mælistika. Þó að þeir
virðist ólíkir á ytra borði er ekki laust við að
Þjóðólfur beri sig saman við Halla.
Einnig má vera að Þjóðólfi þyki efni
skáldskaparins lítilfjörlegt: Hirðdvergurinn
sem vegna misþroska er aðhlátursefni við
hirðina. En af hverju ætti honum ekki að
standa á sama um það? Kannski glittir
í óöryggi hirðskálds sem veit að jafnvel
dróttkvæði eiga sitt undir velvild konungs
og eru í samkeppni við aðrar skemmtanir.
Ekki er heldur loku fyrir skotið að hann
öfundi Halla af framhleypninni. Halla hefur
tekist að sníða sér víðara og sveigjanlegara
hlutverk en Þjóðólfur hefur við hirðina.
Þjóðólfur er fastur í hlutverki sínu sem
hrokafullt hirðskáld er móðgast yfir öllum
tillögum um leiki og skemmtanir, einmitt
vegna þess að hann óttast um sína listgrein.
Halli er á hinn bóginn með mörg járn í
eldinum og staðráðinn í að komast af á eigin
hnyttni, burtséð frá öllum lofkvæðum. Ekki
þarf að koma á óvart að manni sem hefur
yddað vel sérstæða listgrein sína mislíki
við slíkt allrahandajárn sem ryðst inn á
verksvið hans.
Þegar Halli hefur greint frá áti kálfsins
reiðist Þjóðólfur svo ákaflega að hann
stekkur til og vill höggva Halla. Enn er
það munnurinn sem illdeilurnar snúast um.
Þjóðólfur hefur vitaskuld notað hann til að
éta föðurbana sinn sem er vissulega gróteskt
þó að það eigi sér eðlilegar skýringar. En
kannski er ekki minna um vert að sagan
afhjúpar hinn lága uppruna Þjóðólfs á
Islandi og þar fyrir utan kjánaskap föðurins
sem leiddi til óvirðulegs dauðdaga. Þó að
Þjóðólfur sé nú virðulegastur hirðmanna
leiðir sagan í ljós að það er mikill munur
á núverandi stöðu hans og upprunanum,
og notkun munnsins sýnir þann mun
skýrt. Andstæðurnar eru núverandi staða
hirðskálds sem notar munninn til að lofa
konung og uppruni í sárri fátækt þar sem
munnurinn þurfti að borða til þess að
komast af. Með því að borða föðurbanann
hefur Þjóðólfur tjáð sig og sagt skýrum
stöfum hver hann er: Hann er kannski
hirðmaður núna en einu sinni var hann
aumastur hinna aumu.
Öfundsýki Þjóðólfs í garð nýrra hirðmanna
78