Ritmennt - 01.01.2005, Page 148

VILBORG AUÐUR ÍSLEIFSDÓTTIR
RITMENNT
haf a sinnt því verkefni að þýða f orn norsk lög
yfir á dönsku - öðrum hefur tæplega verið
til að dreifa. Lög voru aðalmenntunarefni
höfðingjasona á miðöldum. Væntanlega
hefur Oddur verið látinn læra að stauta
á fornar norrænar lögbækur þeirra frænda
sinna, aulc þess sem hann hefur lagt stund
á klerkleg fræði, líklega í dómskólanum
í Björgvin. Það er og líklegt að Oddur
Gottskálksson hafi tekið þátt í slíkri
þýðingarvinnu undir handarjaðri Guttorms
og annarra lögfróðra manna í Björgvin. Nýir
straumar í guðfræði á meginlandinu efldu
einnig þýðingarstarfsemina. Vildu menn
kynnast guðsorðinu hreinu og ómenguðu,
varð að þýða það úr latínu, grísku eða
þýsku. í íslensku samhengi var þýðing
guðsorðabóka hins vegar engin sérstök
nýmæli, þar sem mikið hafði verið þýtt af
slíkum bókmenntum allt frá því að ritöld
hófst á Islandi og skal í þessu sambandi
vísað til handritsins Stjórnar, en í því eru
þýðingar frá 13. og 14. öld af sögulegum
bókum Gamla testamentisins.74
Einn helsti lærdómsmaður Norðmanna
var Geble Pederssön (um 1490-1557), sem
stúderað hafði og tekið magistergráðu
í Leuven í Niðurlöndum, gekk í skóla í
Björgvin og varð síðan skólameistari við
dómskólann, sem hann endurskipulagði.
Hann ákvarðaði námsefni, réð lcennara til
lcennslu og lcenndi sjálfur.75 Rík ástæða er til
þess að halda, að Geble og Oddur hafi þekkst
og jafnvel stundað nám saman, fremur
en að Oddur hafi verið nemandi Gebles.
Allavega hafa þeir verið samtíða í Björgvin.
Eðlilegt er að álykta að hugmyndin um að
þýða Nýja testamentið hafi mótast í þessu
andrúmslofti gerjunar, nýjunga og lærdóms,
sem ríkti í Björgvin og í háskólabæjum
í norðanverðri álfunni, þar sem Oddur
stundaði nám, en samkvæmt Biskupa
annálum var hann við nám í Danmörku og
Þýskalandi og var vel lærður á dönsku, þýsku
og latínu.76 Heimildir sýna, að persónuleg
vinátta hefur verið með Geble og Gizuri
Einarssyni, súperintendent í Skálholti (d.
1548), og stóðu þeir í bréfasambandi.77 Bréf
Gizurar til Geble, sem hér er vísað í, er
ritað á norrænu, sem Geble hefur haft á
valdi sínu, annars hefði Gizur skrifað bréfið
á öðru tungumáli. Þetta og fleiri bréf sýna,
að norrænan var enn gjaldgeng sem ritmál
milli íslendinga og Norðmanna, meira að
segja í opinberum bréfum svo sem dómum
á vegum erkibislcupsins í Noregi á fyrri
hluta 16. aldar.78
74 Stefán Karlsson, „Samfellan I íslensku biblíumáli",
bls. 406 o.áfr.; Chr. Westergárd-Nielsen, To bibelske
visdomsboger og deres islandske overlevering, bls.
4.
75 Öystein Rian, „Den nye begynnelsen 1520-1660",
bls. 47.
76 Jón Egilsson, „Biskupa annálar", bls. 76-77.
77 DIX, nr. 111.
78 DI VIII, nr. 458, 470, 562, 576b, 586, 592, bréf
Ögmundar til Eiríks Walkendorf. DI VIII, nr. 598,
bréf Ögmundar til Kristjáns II 1521, nr. 604, 606,
bréf Ögmundar til Magnúsar biskups í Harnri 1521,
607, bréf Ögmundar til Mattísar biskupsefnis í Osló
1521. Þessi bréf, sem skrifuð eru í Noregi, eru noltk-
uð dönskuskotin. DIIX, nr. 71, 72, bréf frá Ögmundi
til Eirílcs Walkendorfs og Ólafs Engilbriktssonar.
DI IX, nr. 137, bréf Ögmundar biskups til Ólafs
Engilbriktssonar 1523. DI IX, nr. 202. Hér er um
að ræða dóm Höskuldar biskups í Stafangri og tíu
annarra manna frá árinu 1524 um kærur Ögmundar
biskups á hendur Jóni Arasyni. DI IX, nr. 212.
Þetta er vígslubréf Jóns Arasonar útgefið af Ólafi
Engilbriktssyni. DIIX, nr. 379. Hér er um að ræða
ldögunarbréf síra Jóns Einarssonar til crldbiskups
frá árinu 1528. DIIX, nr. 570. Bréf Ögmundar bisk-
144