Vera - 01.10.2002, Blaðsíða 14

vera
Ingólfur V. Gíslason
KARLM
Frá því að ég fór fyrst að fjalla eitthvað á opinberum vettvangi um stöðu kynjanna
hef ég heyrt af kreppu karla. Breytingarnar á kynjahlutverkunum áttu að hafa haft
í för með sér að karlar ættu erfitt með að fóta sig í tilverunni, vissu ekki hvernig
þeir ættu að haga sér gagnvart konum og hefðu á heildina litið verið „stiffed" eins
og Susan Faludi kallaði bók sína með undirtitilinn „The Betrayal of the American
Man". Mér hefur alltaf verið þessi kreppa alveg hulin a.m.k. hér á landi og á hinum
Norðurlöndunum. Það er ákaflega erfitt að finna einhverjar tölur eða staðreyndir
sem benda til þess að karlar séu í kreppu. Þvert á móti sýnist mér að flest gangi
þeim í hag. Lífslíkur þeirra aukast, erfiðir sjúkdómar hörfa, í æ ríkari mæli gefst
þeim færi á að sinna börnum sínum og það er viðurkenndara en áður að karlar sýni
tilfinningar. Við höfum með öðrum orðum vísbendingar um að möguleikasvið karla
sé farið að breikka eins og það hefur áður breikkað hjá konum. Það sem er hins
vegar í kreppu er karlmennskan, en það er kvenleikinn einnig.
raun og veru er lögmæti þeirra meira og minna horfið
eða að minnsta kosti í djúpri kreppu. Það er hins vegar
alrangt skref frá þessu viðhorfi og til þess að karlar séu 1
kreppu. Á mig virkar slíkt tal sem hróp ó gömul gildi,
ákall þeirra tíma þegar unnt var að gefa út forskriftir um
hvernig kynin ættu að hegða sér við ákveðnar kringum-
stæður, nokkurs konar fólagslegt leikrit sem öllum bar að
taka þátt í vildu þeir kallast sannir karlar, sannar konur.
Ungt fólk á auðveldara með að tala
um samskipti kynjanna
Á stundum er kvartað undan lítilli þátttöku karla í um-
ræðum um jafna stöðu og jafna möguleika karla og kven-
na og með nokkrum rótti. Hins vegar verður að segjast að
það gildir um marga þá sem reynt hafa að taka þátt, að
þeim hefur ekki beinlínis verið tekið fagnandi ef þeir
ekki kunna biblíuna eins og einhver guðspjallamaðurinn
hefur túlkað hana. Eg hef oftar en einu sinni og oftar en
tvisvar séð karla reyna að taka þátt en fengið móðurlegar
ávítur fyrir vitleysuna í sér eða léttan hlátur kvennanna
sem vita þetta allt saman miklu betur. Þetta er vissulega
misjafnt og fer eftir hópnum sem tekur þátt og umræðu-
efninu. Raunar er það mín upplifun að konum leyfist
frekar að efast um viðtekin sannindi á þessu sviði heldur
en körlum. Ég hef heyrt karla sallaða niður fyrir hug-
myndir sem hafa fengist ræddar af viti ef konur leggja
Raunar hefur hvort tveggja verið í kreppu frá fyrstu tíð
einfaldlega sökum þess að hugmyndir um einhver sam-
eiginleg einkenni svona stórra hópa (karla annars vegar
og kvenna hinns vegar) eru slíkt bull að þær geta aldrei
annað en verið í kreppu. Hinum virka geranda er alveg
sleppt og fólk gert að óvirkum leiksoppum ímyndaðra
einkenna. Við höfum sögulega séð upplifað fjöldann all-
an af slíkum ímyndunum hvort heldur það er frá kristn-
inni sem kennir að við séum öll syndug eða þjóðernis-
hyggjunni sem tengir einhver (jákvæð) einkenni við alla
sem tilheyra sömu þjóð. Það eina sem gert er með þessu
er að firra manninn hluta eðlis síns sem virkur gerandi
eigin lífs, virkur skapandi eigin sjálfs.
Með þessu er að sjálfsögðu ekki sagt að ekki sóu fyrir
hendi í hverju samfélagi ákveðnar formgerðir sem þrýsta
fólki í ákveðinni lífsstöðu í svipaðar áttir. En félagslegar
formgerðir eru mannleg sköpun og þar af leiðandi breyti-
leg fyrirbæri. Það er ef til vill eðlilegt að kreppa þessara
fyrirbæra sé ljósari í dag en oft áður. I ríkari mæli en áður
hefur sést eru hefðbundin gildi og fornar formgerðir und-
irlagðar breytingum og upplausn. Það hefur í för með sór
bæði jákvæðar og neikvæðar afleiðingar. Ein hinna já-
kvæðu er einmitt upplausn hugmynda um hvernig kon-
ur eigi að vera og hvernig karlar eigi að vera, hvað sé
karlmannlegt og hvað kvenlegt. Sú hlutverkalæsing sem
14 af hefð hefur fylgt þessum hugmyndum er í uppiausn. í