Vera - 01.10.2002, Blaðsíða 53

indastofnunar Sameinuðu þjóðanna og fyrrverandi
forseti frlands, og Gro Harlem Brundtland, forstjóri
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO) og fyrrver-
andi forsætisráðherra Noregs, stigu á stokk og héldu
sínar ræður á ráðstefnunni. Þar kvað við annan tón
en í ræðum margra leiðtoganna. Mary Robinson
lagði áherslu á að baráttan gegn fátækt héldist í
hendur við baráttuna fyrir því að mannréttindi séu
virt. En með góðum rökum má halda því fram að án
þess að tryggja mannréttindi geti baráttan gegn ör-
birgð og fátækt lítinn árangur borið. Gro Harlem
gerði tengslin á milli fjárfestinga í heilbrigðismálum
og sjálfbærrar þróunar að umræðuefni. Fjárfestingar
í heilsugæslu og annarri grunnþjónustu margborga
sig, það er löngu sannað, sagði Gro Harlem
Brundtland, og minnti okkur á að grundvallaratriði
velferðarsamfélagsins eru hin sömu alls staðar.
Forgangsverkefni Kofi Annans
Kofi Annan framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna
beindi kastljósi Jóhannesarborgarráðstefnunnar að
fimm aðalverkefnum sem á fundinum voru kölluð
WEHAB (water, energy, health, agriculture, biodi-
versity), eða vatn, orka, heilbrigði, landbúnaður og
líffræðileg fjölbreytni. Þessi fimm viðfangsefni
spanna vítt svið og tengjast öll grundvelli sjálfbærrar
þróunar, sem skoðar umhverfið í samhengi við efn-
hagslega og félagslega þróun. Það er útbreiddur mis-
skilningur að stefnumótun í anda sjálfbærrar þróun-
ar snúist einvörðungu um umhverfis- og náttúru-
vernd. Því fer fjarri. Hugmyndafræði sjálfbærrar þró-
unar nær til efnhagslegra og félagslegra þátta líka.
Hún leggur áherslu á jöfnuð á milli manna, bæði
með tilliti til tekna og aðgangs að auðlindum, og
leggur líka til grundvallar jafnrétti á félagslega svið-
inu, ekki síst jafna stöðu kvenna og karla. Sjálfbær
þróun er andsvar við græðgi vestrænna neyslusam-
félaga sem hafa vanið sig á neyslumynstur og um-
gengni við auðlindir jarðar sem er með engu móti
haldbær til framtíðar.
Auðvitað eru aðstæður gjörólíkar á íslandi og í
Afríkulöndum. Tökum Mósambík sem dæmi. ísland
er eitt af tíu ríkustu löndum heims. Mósambík er í
hópi tíu fátækustu landa heims. Bæði löndin búa
hins vegar yfir miklum náttúruauðæfum, t.d. vatns-
föllum sem hægt er að virkja. Leið Islendinga til vel-
megunar lá um veg grunnmenntunar handa öllum og
með því að gera heilsugæslu aðgengilega og ódýra.
Þá slóð eru Mósambíkkanar nú fyrst að byrja að feta.
Katrín Fjeldsted, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Siv Friðleifsdóttir og Kolbrún Flalldórsdóttir
á ráðstefnu S.Þ. um sjálfbæra þróun.
Þeir eiga langa leið fyrir höndum en alla möguleika á því að auka
velferð landsmanna til muna. Það er fyrst og fremst siðferðileg
skylda ríkra þjóða eins og okkar að aðstoða fátækar þjóðir eins og
Mósambík á þessari leið. Sú fjárfesting mun skila sér margfalt,
þar og hér, til lengri tíma litið.
Engin sjálfbær þróun án fullra
réttinda kvenna
Í löndum þar sem konur hafa ekki full réttindi á við karla er glím-
an við fátæktina flóknari og erfiðari. Afríka er gott dæmi um
þetta. Víða banna gamlar hefðir konum að eiga land og erfðarétt-
ur kvenna til lands og eigna er einnig fyrir borð borinn í mörgum
löndum. Og þótt sjálfsákvörðunarréttur kvenna yfir eigin lífi og
líkama sé viðkurkenndur í orði er enn langt í land með að konur
ráði sér sjálfar.
í Afríku sunnan Sahara sjá konur um 70-80% allrar landbún-
aðarframleiðslu. Það segir sig sjálft að konur hafa velferð fjöl-
skyldunnar í hendi sér við þessar aðstæður. Þær rækta landið oft-
ast aðeins til sjálfsþurftar fyrir fjölskylduna en það sem umfram
er selja þær á markaði. Þær ganga óravegu í viku hverri til þess að
sækja hreint vatn og sækja eldivið svo að hægt sé að gefa fjöl-
skyldunni að borða. Þær þræla sér út til þess að halda lífi í sér og
sínum en hafa samt ekki einu sinni þá stöðu í samfélaginu að
geta sagt nei þegar eiginmaðurinn eða kærastinn vill stunda kyn-
líf án þess að nota smokka. En alnæmisfaraldurinn gerir stöðu
kvenna og barna enn veikari í samfélögum þar sem réttindi þeir-
ra standa á brauðfótum.
Lykillinn felst í einföldum lausnum
Hafi ég einhvern tíma verið sannfærð um gildi þess að baráttan
fyrir kvenfrelsi væri öllu öðru mikilvægara í stjórnmálum sam-
tímans, var það við ferðalok í Jóhannesarborg. Lykill þróunar
umhverfis- og efnahagsmála sem byggist á jafnrétti, réttlæti og
framsýni, er í höndum kvenna en þær geta ekki opnað dyrnar að
verlferð og þróun til framtíðar nema þær fái til þess fullt frelsi.
Það frelsi fæst ekki nema stúlkum jafnt sem drengjum sé kennt
að lesa, að allir hafi aðgang að hreinu drykkjarvatni; að þorri
mannkyns hafi aðgang að ódýrum og endurnýjanlegum orkugjöf-
um; að heilsugæsla og mæðravernd og bólusetning barna sé
ókeypis og nái til allra kvenna á barneignaraldri, og að grundvall-
armannréttindi kvenna séu virt, þ.m.t. réttur þeirra til eigna og
erfða.
Einhverjum kann að finnast ofangreind verkefni risavaxin og
dýr en það eru þau í raun ekki. Þau eru ódýr og skila sér margfalt
í bættum lífskjörum jafnt á suðurhveli sem norðurhveli jarðar.
Þau kosta hins vegar óbilandi og öflugan pólitískan vilja urn all-
an heim. Vilja til þess að setja réttindi barna og kvenna í forgrunn
alþjóðastjórnmálanna. Það er að mínu áliti mikilvægasta verkefni
stjórnmálanna á nýhafinni öld.
53