Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1950, Blaðsíða 50

32
TIMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
maðurinn til að skrifa ítarlega sögu
Vestur-Islendinga, og varð það að ráði.
Hófst Þorsteinn handa 1939 og ritaði
þrjú bindi af Sögu Islendinga í Vest-
urheimi (1940-45) og eru þó enn tvö
eða þrjú bindi órituð, ef hann hefði
haldið verkinu áfram sem hann hafði
ætlað.
Á stríðsárunum reit hann enn bók-
ina Björninn úr Bjarmalandi (1945)
og var sú bók heldur ætluð til að bera
sáttarorð milli Austurs og Vesturs.
Þótti það góð latína meðan Engilsaxar
og Rússar voru bandamenn, en hætt
er við að sumum þætti nú höfundur-
inn óalandi, óferjandi og óráðandi
öllum bjargráðum.
Eins og við er að búast af stórvirk-
asta sagnaritara vestan hafs kennir
stundum sagnfræðilegs áhuga í sumum
smásögum hans. Gat brugðið til þess
hvort sem hann skrifaði um heima-
landið t. d. í “Vitrun Hallgríms Pét-
urssonar” eða um landnámstíðina
vestra t. d. “Sögur Vesturfarans” (Saga
1929-30). Myndir hans af löndum eru
dregnar af kýmni, en þó samúð. Eins
og þeim Jóhanni Magnúsi Bjarnasyni
og Jóhannesi P. Pálssyni þykir honum
vænt um að geta sagt hreystisögur af
löndum sínum, svo sem “Frá fyrri dög-
um”, og ekki hugsar hann sig lengi
um að taka drengilega baráttu að
fornum sið fram yfir auðmýkt og und-
anlátssenti kristinna manna: sjá ”Lilju
Skálholt” (1925). Heldur lítur hann
kirkjuna ómjúku hornauga, ekki sízt
framan af árum, og sýnir þar með að
hann er sprottinn úr jarðvegi realism-
ans á Islandi fyrir aldamót. Samt sýnir
hann í “Verndargripurinn,” að honum
hefur ekki sést yfir gagn það er kirkjan
hefur unnið mannlegu samfélagi, enda
hefur ímugustur hans mildast í samúð-
arglettni með árunum. En glettni Þor-
steins, kýmni og fjör eru þau einkenni
á smásögum hans, sem ekki hvað sízt
hafa unnið þeim'vinsældir og heiðurs-
sæti í Vestur-íslenzkum bókmenntum.
I flúri Þorsteins, þótt oft væri gott,
kenndi stundum ofhleðslu af smámun-
um. Sami galli er stundum á sögum
lians og sagnaritum. En þessi synd er
ekki aðeins mannleg, heldur er hún
kannske einkaerfðasynd Islendinga
(líka þess er þetta ritar). Þeir hafa allt-
af verið svo fámennir, að þeir hafa
aldrei getað komið auga á mannfélag-
ið fyrir mönnum—skóginn fyrir trjám.
Annars er grunntónninn í ritum
Þorsteins karlmennska og fjör, sem
stundum getur brugðist í gáska. Ást
hans á skrítlum kann að hafa örvast
við húmor Ameríkumanna, en er þó
rótgróin í léttlyndi hans og bjartsýni.
Ekki svo að skilja að hann geti ekki
stundum orðið þungur á brún. Ef til
vill hefur bjartsýnin verið arfur frá
Islandi um Aldamótin, þegar allir veg-
ir virtust enn færir og liggja til fram-
fara. Kemur það hvað Ijósast fram i
ritum þeirra Einars Benediktssonar og
Jóns Trausta.
11. Guðrún Helga Finnsdóttir var
yngst þessara rithöfunda, fædd 6. febr-
úar 1884 í Skriðdal í Suður-Múlasýslu.
1 móðurætt var hún náskyld skáldun-
um Gunnari Gunnarssyni, Jóni og
Páli ólafssonum, í föðurætt Gísla
Brynjólfssyni. Eins og Þorsteinn var
hún fullorðin er hún flutti vestur
(1904) þá skömmu gift Gísla Jónssyni,
skáldi og prentsmiðjustjóra í Winni-
peg. Þar bjuggu jrau allan sinn bú-
skap, áttu fimm mannvænleg börn og
tóku virkan þátt í félagslffi Islendinga
þar. Flestar sögur hennar birtust í